Donderdag 11 juni 2015
Gelet op de tijd waarin Beethoven leefde kan men zich afvragen hoe iemand die zich zo weinig gelegen liet liggen aan sociale conventies zoveel vrienden en bewonderaars uit de hogere kringen telde. In zijn tijd voorzagen de betere kunstenaars in hun levensonderhoud door zich in dienst te stellen van een adellijke figuur. Succes werd mede bepaald door iemands talent voor diplomatie; hoe beter een kunstenaar lippendienst kon bewijzen aan een persoon die volgens de toenmalige opvattingen in rang en stand boven hem verheven was, des te rijker werd hij. Iemand als Mozart brak met die traditie en stelde zich op als onafhankelijk musicus. Dat heeft hij geweten. Het wonderkind uit Salzburg stierf in belabberde omstandigheden.In navolging van Mozart wenste ook Beethoven zich niet te onderwerpen aan het juk van een patroon. Een dergelijk wringend dienstverband was namelijk regelrecht in tegenspraak met zijn overtuigingen, welke vanuit de Franse revolutie naar hem kwamen overwaaien. ‘Gelijkheid, vrijheid en broederschap’, zo luidde het motto dat Beethoven al vanaf zijn vroegste jeugd aanhing; een leus die de componist het leven behoorlijk zuur had kunnen maken als hij er op het politieke vlak gestalte aan had gegeven. De Europese adel moest immers niets hebben van het idee om het gewone volk meer rechten te gunnen. Als Beethoven even kwistig politieke pamfletten had rondgestrooid als hij muzikale meesterwerken afleverde, dan had men korte metten met hem gemaakt.
Politiek interesseerde Beethoven echter niet. Weliswaar wijdde hij zijn derde symfonie in eerste instantie aan Napoleon, die hij aanzag voor een exponent van de Franse vrijheidsdrang, maar toen de Corsicaanse veldheer zich meer en meer als een machtswellustige tiran begon te profileren, pleegde hij in de ogen van de componist verraad aan de idealen van de revolutie. Voor Beethoven had Napoleon afgedaan. De opdracht aan Bonaparte werd in het manuscript van de Eroica met een woedende kras uitgewist.
We komen terug op de vraag waarmee we dit artikel begonnen: waarom droegen prinsen en graven iemand op handen die zich niet door hun titels liet imponeren? Het antwoord is niet moeilijk. Daar was in de eerste plaats het oogverblindende talent van Beethoven; als geen ander vóór hem wist hij de strijd die ieder mens in zijn leven moet aangaan muzikaal uit te beelden. In zijn symfonieën hoort en voelt de luisteraar de hartstocht waarmee de mens het leven begint; de uitbundige vreugde, maar ook het ondragelijk leed dat hem toebedeeld wordt. Uiteindelijk sluit Beethoven zijn composities dikwijls af met de klanken van de overwinning: de acceptatie van het leven zoals het komt. Beethoven toonzette dus het levenspad zoals de meesten van ons het bewandelen. Mensen konden zich met zijn muziek identificeren.
Een deel van zijn populariteit dankt Beethoven wellicht ook aan het effect van het salonsocialisme: in hogere kringen flirt men graag met een buitengewoon getalenteerd persoon die er tegendraadse opvattingen op na houdt, zolang hij de politieke status quo maar niet bedreigt. En dat deed Beethoven dus niet.
Dan had iedereen respect voor de mens achter de componist. Hoezeer ook sociaal onhandig, Beethoven beschikte over een zeer hoog normbesef en leefde ernaar. Hij aanvaardde de chaos en verwarring die het leven voor hem in petto had. Al worstelend vindt de strijder uiteindelijk zelfverheffing in berusting: Beethoven ten voeten uit. Die zielenadel stond duidelijk in zijn gezicht opgetekend, en van hoog tot laag kon niemand die hem zag om zijn stralend charisma heen.
Zondag hoort u in Oud Anders het Allegretto van Beethovens zevende symfonie, door velen gezien als een van de mooiste stukken die ooit voor orkest geschreven werden. De symfonie ging op 8 december 1813 in Wenen in première, onder leiding van de maestro zelf. Na afloop van het programma moest dit tweede deel van de compositie onmiddellijk herhaald worden, zo enthousiast werd het door het publiek ontvangen. En inderdaad, wij weten zeker dat de melodie u nog weken door het hoofd zal blijven spelen.
Playlist OUD ANDERS, zondag 14 juni 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. Portugalicia - Alcino Frazao - 2.33
02. Symphony Nr.7 A-dur II. Allegretto - Beethoven - 8.09
03. Trains And Boats And Planes - Burt Bacharach - 2.48
04. Orient Blue Suite - John McLaughlin, Paco de Lucia & Al di Meola - 7.05
05. Polyphonies vocales profanes et sacrees: Chona - Ensemble Basiani - 2.48
06. Grand Dehors - Martin Bédard - 7.56
07. The Pendulum - Maria Farandouri - 3.28
08. Brother Sport - Animal Collective - 5.58
