Donderdag 7 mei 2015
Wat hoort u als u een grote fabriek bezoekt en uw oor te luisteren legt bij de verscheidene productieprocessen die zich daar voltrekken? Het wordt moeilijk om vast te stellen waar wat vandaan komt: u vangt klanken op van draaiende machines die bij u in de buurt staan, maar ook die van meters verderop. Mensen die het verloop van de productie controleren maken allerlei geluiden, en ook dat hoort u. Sommige geluiden zijn te zacht om te onderscheiden, andere overheersen. Weer andere liggen buiten het frequentiebereik van het menselijk gehoor, maar oefenen toch ongemerkt hun invloed uit op het totale klankbeeld. Alles wat ratelt, bonkt, piept en knarst in de fabriek hoort u tegelijkertijd in een ongearticuleerde geluidsbrij.Is het interessant om zoiets op geluidsband vast te leggen en het als futuristische – of zo u wilt, industriële – muziek te bestempelen? Nee, misschien niet echt, ook al denken sommige experimentele musici daar anders over. Sound environmentalisten nemen de geluidsbrij op, rennen naar de studio en gaan aan de slag met panels en digitale muziekprogramma’s. De klanken worden vervolgens in meer of mindere mate gemodificeerd. De echte puristen onder hen bewerken zelfs vrijwel niets; hun bemoeienis met de klanken beperkt zich tot het zoeken naar een platenlabel dat bereid is om een cd van hun opname te persen. Die taak lijkt overigens al zwaar genoeg, zou u zeggen.
Dick Raaijmakers, pionier van elektronische muziek in het legendarische Natuurkundig Laboratorium van Philips (afgekort tot NatLab), ging heel anders te werk. Toen men hem vroeg om een geluidsmontage te maken bij een film over de productie van televisieschermen begon hij aan zijn opdracht door alle machinebewegingen van het proces beeld voor beeld te analyseren. Om precies te zijn, tot op 24 beelden per seconde. Zodoende kon hij achterhalen welk geluid nu precies bij welke minutieuze beweging hoorde. Vervolgens isoleerde hij ieder geluid, en daar waar het door het boven omschreven effect van de ongedifferentieerde klankenbrij nauwelijks meer tot een onafhankelijke toon te herleiden viel, maakte hij gebruik van zijn eigen archief. Daarin had hij jarenlang de klanken van iedere individuele machine opgenomen; dat wil zeggen, zonder de stoorzenders van andere machines of niet-machinale factoren. Ongearticuleerde geluiden verving hij dus door een schonere versie uit zijn archief. Daarna bewerkte hij de toegepaste klanken nog eens om ze duidelijker te accentueren. Te zachte versies werden versterkt en frequenties werden verhoogd of verlaagd.
De laatste stap in dit uiterst bewerkelijke proces betrof de montage van de aldus verkregen geluiden. Raaijmakers zorgde ervoor dat de magnetische tape van de geluidsopnames exact dezelfde lengte had als het filmlint en zette iedere al dan niet opgepoetste klank daar waar hij thuishoorde. De vervuiling door omgevingsgeluiden werd vermeden, en aldus kon de vervaardiging van een beeldbuis van begin tot eind op een visueel en akoestisch logische wijze gevolgd worden.
Hoe klinkt het resultaat van deze onderneming? Oud Anders laat het u de komende uitzending horen. We draaien dan ‘Filmmuziek 1 – Mechanical Motions’ van Raaijmakers. Of Kid Baltan, zoals hij ook wel genoemd werd; dit was een anagram van het Philips laboratorium NatLab. Onder dit pseudoniem bracht hij samen met Tom Dissevelt de allereerste puur elektronisch gerealiseerde popmuziek uit op de LP ‘Song of the Second Moon’ (1957). Onderschat u de invloed van deze plaat niet: was die niet verschenen, dan had de wereld geen Kraftwerk gekend, geen Berlijnse school met Klaus Schulze en Tangerine Dream, geen Brian Eno, geen House, Techno of Dance. Of laten we het zo zeggen, de ons bekende elektronische muziek zou anders geklonken hebben als onze Dick er niet was geweest.
Luistert u zondag dus naar het ingenieuze knutselwerk van deze buitengewone componist. Dick Raaijmakers, ’t was een bijzonder kind, en dat was –ie.
De ideofoon 1, een akoestische installatie van Dick Raaijmakers
Playlist OUD ANDERS, zondag 10 mei 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. The Sheik of Araby - Lester Young - 2.28
02. Erbarme Dich, Mein Gott (BWV 244, Nr. 39) - J.S. Bach - 7.29
03. Filmmuziek I: Mechanical Motions - Dick Raaijmakers - 8.15
04. The Night They Drove Old Dixie Down - Joan Baez - 3.21
05. Der Makam-i Huseyni Sakil-i Aga Riza - Dimitrie Cantemir - 3.12
06. See See Rider - Lester Young - 2.46
07. Romantische Serenade Op. 25: III. Serenade voor strijkwartet - Jan Willem Frans Brandts Buys - 3.45
08. Zaza Bitiky Manambady - Betsimisaraka muzikanten van Madagascar - 4.30
09. Mirror Stage - Jessica Kenney & Eyvind Kang - 6.22
