Donderdag 12 maart 2015
Toen de componist Jani Christou (1926-1970) besloot een oratorium te wijden aan de oud-Egyptische graftekst Am-Tuat, wist hij waar hij het over had. Deze in Cairo geboren zoon van Griekse ouders was namelijk in de eerste plaats een afgestudeerde filosoof. Christou had colleges gevolgd bij de belangrijkste denkers van de twintigste eeuw, onder wie Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein en Carl Jung. Het bestuderen van mythologieën uit antieke tijden behoort tot het werkgebied van academisch geschoolde filosofen, want het is immers daar waar de mensheid zijn vroegste vormen van denken over het Zijn heeft opgetekend. De Am-Tuat fungeerde weliswaar als een handleiding voor het hiernamaals, maar was in de eerste plaats een soort kosmologie, waarin de wijsgeren uit de oudheid zich bogen over het ontstaan der dingen, hun vergankelijkheid en regeneratie.Het fraaiste exemplaar vande Am-Tuat troffen archeologen aan in de weelderig gedecoreerde laatste rustplaats van farao Seti I (13e eeuw v. Chr.). Dit gewelf, nu niet meer toegankelijk voor het publiek, is over de gehele lengte van ca. 120 meter van onder tot boven bedekt met hiërogliefen, fresco’s en reliëfs die scenes uit het dodenboek uitbeelden. Toen het hiërogliefenschrift eindelijk ontcijferd werd, kon deze grafkamer ons een vrijwel volledig overzicht geven van de oud- Egyptische godenwereld.
Het valt buiten het bestek van een muziekprogramma om de complexe inhoud van de Am-Tuat van A tot Z uit de doeken te doen. Samengevat komt het hierop neer: het boek beschrijft de scheepsreis van de zonnegod Amon-Re door de onderwereld gedurende dat deel van de dag waarin de mensheid verstoken is van licht. De zon gaat onder en komt weer op, en dit proces herhaalt zich telkens weer. De tekst, die als zodanig de steeds wederkerende cyclus van het bestaan beschrijft, werd aan de farao’s meegegeven opdat hun zielen zich met de zonnegod zouden verenigen. Aldus in hem herboren konden ze het eeuwige leven tegemoet zien.
De reis van Amon-Re gaat niet van een leien dakje. Hij vaart immers met zijn boot door de hel en komt daar van alles en nog wat tegen. Demonen, goden, monsters, de zielen van strijders die zijn blijven steken, reusachtige slangen en krokodillen: allen fluisteren hem woorden toe waarmee ze hem de voortgang proberen te belemmeren, of nu juist helpen de reis te volbrengen. In de Am-Tuat gaat het om het vergaren van deze woorden en ze aaneen te smeden tot kennis over alle verschijningsvormen in de onderwereld. Kennis verleent de zonnegod de macht om alle gevaren die hij op zijn weg vindt te bezweren. Uiteindelijk stelt dit hem in staat de reis succesvol af te sluiten.
In Jani Christou’s ‘Mysterion’ horen we dit gefluister van de schimmen in het dodenrijk. En het blijft niet bij fluisteren alleen. Het volume van de gesproken klanken zwelt aan tot een helse kakofonie; we worden van alle kanten bestookt met een aanhoudende woordenstroom waarin uiting wordt gegeven aan alle mogelijke gemoedstoestanden. De luisteraar zit als het ware middenin een wervelstorm van emoties. Daarbij is het volgens Christou niet van belang om de woorden van de gesproken taal te kunnen volgen. In deze compositie is het de kracht van de expressie die de betekenis van de klanken overbrengt, en niet hun linguïstische structuur. Met andere woorden, de nadruk ligt niet op wat er gezegd wordt, maar hoe het gezegd wordt.
'Mysterion' duurt ruim 25 minuten. Oud Anders zendt het stuk integraal uit. Om uw uithoudingsvermogen niet al te zeer op de proef te stellen hebben we het oratorium in drie delen van min of meer gelijke lengte geknipt en verspreid over het uur. Er bevinden zich gelukkig natuurlijke pauzes op de plaatsen waar we knipten, dus u mist geen noot van dit indrukwekkende fluisterbombardement.
Geniet u zondag van een ritje door de oud-Egyptische hel. Misschien heeft u er nog iets aan tegen de tijd dat u het tijdelijke voor het eeuwige verwisselt. Wie zal het zeggen? Wellicht hadden de Egyptenaren van toen het wel bij het rechte eind en ziet het leven na de dood eruit zoals het beschreven werd in de Am-Tuat.
Playlist OUD ANDERS, zondag 15 maart 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. Gypsy Girl - Yasar Akpence - 3.30
02. An Occasional Dream - David Bowie - 3.00
03. Mysterion deel 1 - Jani Christou - 8.42
04. If My Complaints Could Passions Move - John Dowland - 2.46
05. Policeman - The Dead Brothers- 2.15
06. Mysterion deel 2 - Jani Christou - 7.43
07. Je Te Veux - Erik Satie - 4.00
08. Bluesville - Blue Mitchell - 4.10
09. Mysterion deel 3 - Jani Christou - 9.12
