Donderdag 5 maart 2015
Het geweld van het Dies Irae in Verdi’s Messa da Requiem is van dien aard dat er tijdens de begrafenismis opeens een gesmoorde kreet uit de doodskist zou kunnen opstijgen, “Stop! Heb medelijden”! Natuurlijk, ook de gevierde Italiaanse componist gunt onze dierbare overledenen de eeuwige rust, maar die krijgen ze van hem bepaald niet cadeau. En al mogen we niet aannemen dat het donderende dubbelkoor daadwerkelijk de doden weer tot leven kan wekken, gaat u er van uit dat de achtergeblevenen - aldus geconfronteerd met de toorn Gods - de kerk met bibberende knieën zullen verlaten. Opdat zij tot inkeer komen en hun leven beteren!Nee, het gaat er niet zachtzinnig aan toe in dit Requiem. En volgens Verdi moest dat ook niet. Het Dies Irae is in de katholieke leer het moment waarop de gestorvenen het eindoordeel over hun leven kunnen verwachten; hen wordt getoond wie ze werkelijk waren. Pas daarna mogen ze hopen op een plaatsje in de hemel. Nu hebben de meeste mensen geen zuiver objectieve mening over hun doen en laten op aarde, dus het plotselinge inzicht in zichzelf gaat met de nodige ontwrichting gepaard. Bevangen door vrees valt de kandidaat-hemeling plat voorover en berouwt zijn zonden in het aangezicht van de Almachtige.
Verdi toonzette dit scenario op een manier die recht doet aan de aardverschuiving die er in de zielen der overledenen plaatsvindt. Na het uitblazen van de laatste adem dienen wij tot nederigheid gedwongen te worden, en dat lukt niet met een zoetsappig ‘Waarheen, waarvoor’; vulkanische uitbarstingen à la crescendo zijn meer op hun plaats.
En dus dondert en bliksemt het in de Messa da Requiem. Die woeste klanken hebben de mensen er overigens van weerhouden om hun dierbaren met Verdi’s geesteskind ter aarde te bestellen. Men geeft er de voorkeur aan het wat kalmer aan te doen. Het wordt dan ook nooit opgevoerd tijdens een uitvaart, ook al niet omdat het bijna anderhalf uur duurt. Dat wil niet zeggen dat de compositie genegeerd wordt. Integendeel; de mis heeft vanaf zijn première (door Verdi zelf gedirigeerd in de San Marco kerk te Milaan, op 22 mei 1874) veelal waardering geoogst. Per slot van rekening liet de Italiaan hier horen dat hij niet voor niets tot de grootste opera componisten van zijn tijd gerekend werd. Men zegt wel dat het Requiem Verdi’s beste opera is.
In het kort nog iets over de ontstaansgeschiedenis van het Requiem: oorspronkelijk zou Verdi een bijdrage leveren aan een project ter nagedachtenis van Rossini. Samen met twaalf anderen werkte hij aan een uitvaartmis voor zijn wereldberoemde collega. Het eindproduct van het collectief werd om onduidelijke reden nooit opgevoerd. Verdi bleef zitten met het deel dat hij geschreven had, totdat hij het jaren later zou gebruiken voor het hier besproken requiem. Hij wijdde de compositie aan de door hem bewonderde Italiaanse romanschrijver Alessandro Manzoni.
Oud Anders laat u zondag het Dies Irae horen. We draaien de uitvoering die tot op de dag van vandaag als de beste wordt beschouwd, die van dirigent Carlo Maria Giulini, in 1963 te London. Een aantal van de grootste klassieke zangers van de twintigste eeuw werkten eraan mee. We noemen de sopraan Elisabeth Schwarzkopf, mezzosopraan Christa Ludwig, de tenor Nicolai Gedda en de bas Nicolai Ghiaurov.
Tracklist OUD ANDERS, zondag 8 maart op AAFM, van 22.00 tot 23.00 uur
01. Messa da Requiem: Dies Irae - Giuseppe Verdi - 3.06
02. Hands - Mother Gong - 3.15
03. Présages, Op.53: Variation II, III, IV- Moderato-Allegro-Adagio - Elizabeth Lutyens – 3.37
04. That's How Rhythm Was Born – The Boswell Sisters - 2.56
05. Quattro Pezzi Sacri: Ave Maria - Giuseppe Verdi - 5.49
06. She Doesn't She - Daevid Allen & Gong - 2.37
07. Harp Sonatina: Presto - Luis Gianneo - 4.14
08. Wang Dang Doodle – The Pointer Sisters - 6.35
09. Ballade von der haltbaren Graugans & Mutter Beimlein - Heiner Goebbels - 4.48
10. I Fold- Sharon van Etten - 3.26
11. 4'14'' - Gianfranco Pernaiachi - 4.12
