Donderdag 26 februari 2015
De geschiedenis van de Oud, ook gespeld als Oed of Ud, gaat vele duizenden jaren terug. Een afbeelding van deze Arabische luit vinden we terug op een rolzegel van de Sumerische Uruk periode in Mesopotamië (3500-3200), de vroegste stedelijke beschaving die we kennen. Daarmee is de Oud het allereerste instrument dat door mensen afgebeeld werd. Het snaarinstrument in de handen van de vrouw links op de foto (zie afbeelding onderaan deze pagina) heeft een lange, slanke hals, en nog niet de kenmerkende korte nek van de moderne Ouds. Geleerden zijn het er echter over eens dat deze voorloper van de luit rond 2000 v. Chr. over de hele Oriënt bespeeld werd, van Egypte tot Perzië, en van daaruit zelfs tot aan de Balkan.Een andere historische verwijzing naar de Oud vormt de Egyptische hiëroglief ‘nfr’, ook wel als ‘nefer’ getranscribeerd. Het woord staat voor innerlijke en uiterlijke schoonheid. Zoals in Nefertiti, de vrouw van de beroemde farao Achnaten; haar naam betekent letterlijk ‘de komst van de schoonheid’. De hiëroglief laat aan duidelijkheid niets te wensen over: we zien het pictogram van een luit.
Deze associatie met een van de mooiste vrouwen uit de oudheid heeft ervoor gezorgd dat de Oud in de Arabische wereld tot op de dag van vandaag als een heilzaam instrument beschouwd wordt. Mens Sana in Corpore Sano: hij die de luit bespeelt, versterkt lichaam en geest.
Het woord ‘Oud’ zelf betekent ‘hout’ (Arabisch Al-Ud). Deze naam voor de luit is van recentere datum dan bovengenoemde verwijzingen naar antieke Mesopotamische en Egyptische tijden. Ergens in de achtste eeuw begon men het woord te gebruiken voor een luit waarvan de bovenkant van de klankkast niet langer vervaardigd werd uit een geitenvel, maar uit hout. Via het Arabische Al-Ud, het Oudspaans Alaud en het Oudfrans Lut komen we dan uit op ons eigen woord Luit. De naam van het instrument is dus afgeleid van een Arabisch woord. En het waren de middeleeuwse Arabieren van Noord-Afrika en Zuid-Spanje – wij noemden ze de Moren - die het instrument verspreidden over Europa.
De Oud is een fretloos instrument. Dit vergt een grote precisie van de speler, omdat die immers geen exacte aanwijzingen heeft waar hij zijn vingers moet plaatsen voor de gezochte toonhoogte. Het voordeel van een snaarinstrument zonder fretten ligt in het feit dat men er zachtere, warmere klanken mee kan verkrijgen en gemakkelijker van de ene toon naar de andere glijdt.
Komende zondag laten wij u Oud speler Necati Celik horen. Deze Turkse muzikant is volledig autodidact. Als kind keek hij de kunst af van muzikanten die van heinde en verre naar zijn geboorteplaats Konya trokken om er de Mevlevi rituelen bij te wonen, de ceremoniële erediensten van de Soefi moslims (denkt u daarbij aan de dansende derwisjen). Celik behoort tot het soort muzikanten die gezegend zijn met een speciaal talent: ze hoeven maar naar een instrument te kijken om te weten hoe ze erop moeten spelen. Hij heeft het dan ook nooit nodig gevonden om een opleiding te volgen; zijn natuurlijke gave bracht hem verder dan wat anderen hem konden leren. Nemen we zijn carrière onder de loep, dan moeten we vaststellen dat Celik veel heeft bereikt. Hij speelt al jaren met het staatsensemble voor Turkse muziek, ontvangt een aanzienlijk salaris van het Turkse ministerie van cultuur, heeft zijn eigen wekelijkse televisieprogramma en richtte het muziekconservatorium van de Seljuk Universiteit te Konya op. Daar geeft hij ook les. Niet gek voor iemand die zelf nooit een conservatorium bezocht heeft.
Luistert u zondag naar deze virtuoos op de Koning der Instrumenten, zoals de Arabieren de Oud noemen.
Playlist OUD ANDERS, zondag 01 maart 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. Dream Letter - Tim Buckley - 5.12
02. Epigraphs in the Time of AIDS #2 - Pauline Oliveros - 6.14
03. Jordu - Hampton Hawes Quartet - 7.07
04. Hoc Est Praeceptum/Dixit Domus - resp. Giovanni Felice Sances en Johann Michael Zächer - 7.13
05. Parallelograms - Linda Perhacs - 4.33
06. Kurdi Taksim - Necati Celik - 3.48
07. Sonate III in Si bémol majeur - II. Poco Adagio - Francois Devienne - 3.09
08. Starsailor - Tim Buckley - 4.35
09. Family Affair - Mary J. Blige - 4.03
