Donderdag 8 januari 2015
Wij kennen ze als Laplanders, de natuurlijke bewoners van het uiterste noorden van Scandinavië. Ze hebben weinig tot niets te maken met de beruchte Vikingen die in de middeleeuwen Europa onveilig maakten, ook al deelden beide volkeren min of meer hetzelfde woongebied. De Sami, zoals hun oorspronkelijke naam luidt, behoren niet tot de Noord-Germaanse bevolkingsgroepen waartoe we de Zweden, Noren en Denen moeten rekenen. Ze onderscheiden zich van hun landgenoten door de taal die ze spreken. Dat is het Fins-Oegrisch, dat onderdeel uitmaakt van de Oeralse taalfamilie. Of de Sami ook genetisch een aparte groep vormen blijft tot op heden een onderwerp van studie. De genenpool van de meeste volkeren in de wereld laat een zeer gemengde opbouw zien, en zo is het ook met de Sami. Toch zijn er wetenschappelijke aanwijzingen dat ze verwant zijn met sommige stammen uit het noorden van China, waarvan algemeen wordt aangenomen dat ze in prehistorische tijden het Oeralgebied en van daaruit het noorden van Scandinavië, Estland en het Russische schiereiland Kola koloniseerden. En ook het leven in een uiterst koud klimaat heeft in de loop der tijden voor aanpassingen in hun genetische opmaak gezorgd.Het duidelijkste verschil tussen de Scandinaviërs en de Sami van vroeger zat hem in de leefwijze van beide groepen. De Noormannen waren ondanks hun legendarische expansiedrift uiteindelijk een sedentair volk; de Sami daarentegen leidden doorgaans een nomadisch bestaan. Dat is heel verklaarbaar, want daar in de buurt van de poolcirkel bestond er ten enen male geen mogelijkheid om het land te bebouwen. De Sami haalden hun eerste levensbehoeften dan ook niet uit een wuivend graanveldje, maar uit de jacht en de visserij. Liep de wildstand in een bepaald gebied terug, dan trokken ze verder; een noodzaak die verscherpt werd door het feit dat ze rendieren hielden, en die putten al snel de schaarse begroeiing van een regio uit. Overal en nergens wonen, rendieren opdrijven: het doet een beetje denken aan de cowboys van het wilde westen.
Lars-Ante Kuhmunen uit het Zweedse Kiruna behoort tot de Sami. En jawel, zijn eigenlijke beroep is rendierherder. Die eeuwenoude traditie bestaat dus nog steeds, zij het dat de associatie met een leven ‘zonder vaste woon- of verblijfplaats’ niet meer opgaat. Kuhmunen houdt zich bezig met nog een andere typische Sami traditie, het zingen van joiks. Met een joik probeert een Sami zanger de ware aard van een persoon, dier of landschap weer te geven. Misschien kunt u dit vergelijken met de doelstelling van een schilder als Rembrandt. De Leidenaar maakte geen schilderij om aan te geven wat hij persoonlijk van iets of iemand vond, maar om te laten zien wie of wat de afgebeelde persoon of het voorwerp werkelijk was. Rembrandt kon echt de ziel van een persoon op zijn doeken vastleggen. Dat is toch heel iets anders dan te doen gebruikelijk in de westerse muziekcultuur, waar het toch vaak om de gevoelens van de kunstenaar zelf gaat. Onze zangers zijn wat meer gericht op het eigen ego.
Komende zondag zult u de joik ‘Johtit Jollasiid’ horen. Dit betekent ‘het pad volgend’; het pad van de rendieren, wel te verstaan. Inderdaad vertoont het lied een soort deinende galop. Om te weten dat Kuhmunen het in dit nummer over rendieren heeft hoeft een echte Sami waarschijnlijk de tekst niet te kennen; hij hoort de beesten al en voelt hun nabijheid.
Let u ook eens op de merkwaardige uithalen die er optreden in het lied. Musicologen hebben erop gewezen dat de traditionele Sami vocalen overeenkomsten vertonen met de klanken die de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika tijdens hun sjamanistische rituelen produceerden. Misschien moeten we daarom de titel van dit stuk aanpassen en noemen we de Sami ‘de indianen van Noord-Europa’. Noemt u ze echter geen Laplanders. Dat wordt door de Sami als een belediging ervaren.
‘Bajil’ van Kuhmunen’s album ‘Birrasis’
Playlist OUD ANDERS, zondag 11 januari 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. i a i a i a i a i a - Future Sound of London - 2.40
02. Think - The Lonesome Sisters - 3.13
03. Symphonic Dances: Non Allegro - Serge Rachmaninov
04. Johtit Jollasiid - Lars-Ante Kuhmunen - 4.40
05. Sweet, Stay Awhile - anoniem - 3.43
06. Nita - Paul Chambers - 4.43
07. Devil Got My Woman - Skip James
08. Bump - John Adams - 5.06
09. Just Like A Woman - Bob Dylan - 4.50
