Donderdag 25 september 2014
Oud Anders richt komende zondag het vizier op Estland. Deze kleinste van de drie Baltische staten kent een roerige geschiedenis. De strategisch en economisch gunstige ligging van het overwegend vlakke landje aan de Finse Golf en de Oostzee maakte het door de eeuwen heen tot een gewild bezit voor politieke machthebbers. De Vikingen bezetten Estland als eersten; het kwam vervolgens in handen van Duitsers, Denen, Polen, Zweden, de Russische Sovjets, weer de Duitsers in WWII en nogmaals de Sovjets. Tenslotte mocht het landje na de val van het ijzeren gordijn eindelijk onafhankelijk worden. De invloed van Rusland is er nog steeds zeer groot; ongeveer 25% van de bevolking is Russisch. De oorspronkelijke Estse taal behoort tot die kleine, raadselachtige Finoegrische taalgroep waarvan het Hongaars en Fins deel uitmaken. De taal blijkt zo moeilijk dat buitenlandse bevolkingsgroepen nooit de moeite hebben genomen om Ests te leren spreken. Zelfs Russen die in Estland geboren zijn spreken dan ook Russisch en laten het Ests links liggen.Voor zover de bevolking van het land kerkelijk is – door de langdurige invloed van de Soviets hangen de meeste Esten geen enkele godsdienst aan - weerspiegelt ze de belangrijkste religieuze overtuigingen van haar voormalige bezetters, t.w. het Duitse Lutheraans protestantisme en het Russisch orthodoxe geloof. We zien dan ook dat de zangtradities van deze kerken zich in een mengvorm genesteld hebben in het Estse klassieke idioom. Een ingewikkelde combinatie, want de versimpelde Gregoriaanse metriek van de Lutheranen lijkt regelrecht tegen het melismatische karakter (een hele melodie vervat in een enkel gezongen woord, b.v. A-a-a-a-men) van de Russisch orthodoxen in te gaan. Met een beetje goede wil laten tegenstellingen zich echter prima met elkaar verenigen. Zo behoeft het slechts een paar getalenteerde muzikale goudsmeden die van een warboel een kunstig geheel weten te maken om tot zoiets als een kenmerkende nationale muziek te komen. De muziekgeschiedenis van Estland telt een overvloed aan vaardige componisten die hier aan gewerkt hebben. Een van hen is de hedendaagse componiste Helena Tulve.
Tulve verenigt muzikale tegenstellingen op meesterlijke wijze. Naast de bovengenoemde Duitse en Russische invloeden voegt ze aan haar composities ook nog eens Sefardische (Spaans-Joodse) en Jemenitische tradities toe; daarnaast luisteren in onbruik geraakte muziekinstrumenten uit de middeleeuwse volkstradities de gezongen delen op. Die vocalen zijn dikwijls gebaseerd op mystieke teksten van exotische religies, zoals bijvoorbeeld die van de Soefi’s. Als eindresultaat horen we een soort atmosferisch fluïdum waarin de verschillende genres en tradities naadloos in elkaar overgaan. De luisteraar wordt opgenomen in een wervelend, sprookjesachtig geheel van oude en nieuwe klanken: waar wordt het puur Gregoriaans, waar Sefardisch, waar krijgt het modernisme de overhand? Het één valt nauwelijks van het andere te onderscheiden. Tulve bezondigt zich niet aan starre wetmatigheden die haar muziek duidelijk definiëren. Ze slaagt erin om haar hoogstpersoonlijke, niet aan tijd of stijl gebonden plaatsje in de muziekgeschiedenis in te nemen.
Zondag gaat bij Oud Anders Tulve’s ‘Arboles lloran pro lluvia’ de lucht in. Dat betekent, ‘De bomen roepen om water’. Even geduld, de eerste twee minuten hoort u nagenoeg niets; er valt wat onderdrukt gepluk aan snaren te bespeuren en hier en daar een enkele zangnoot, meer niet. Maar dan ontvouwt zich een wirwar van vreemde, betoverende zanglijnen die zich tot in de hemel vertakken. We zeiden het al: het klinkt als een sprookje.
Playlist OUD ANDERS, zondag 23 september op AAFM, 22.00-23.00 uur
01. Ballerina - Van Morrison - 7.02
02. Chez Dentiste - Prof. Emerson Meyers - 3.38
03. Motets pour le Grand Dauphin: Sola vivebat in antris (H.373) - Marc-Antoine Charpentier - 7.21
04. Folk Songs: Bodas De Prata - Jan Garbarek, Charlie Haden, Egberto Gismonti - 4.50
05. Rock Me, Mama - Lightnin' Hopkins - 4.59
06. Arboles lloran Por lluvia - Helena Tulve - 12.30
07. Paper Anchor - Lera Lynn - 2.42
08. The Guerra Manuscript: Que Corriendo y Volando - Isabel Monar & Manuel Vilas - 2.44
