Donderdag 12 juni 2014
In Nederland koesteren we al geruime tijd een bijzondere traditie: we houden ervan heilige huisjes omver te werpen. Dat doen we bij voorkeur niet met mitrailleurs of zelfmoordaanslagen. We houden het liever gezellig en zijn niet bereid om onze idealen kracht bij te zetten met ons eigen bloed, zoals dat in verre, vreemde landen nogal eens gebruikelijk is. Wars van werkelijk geweld – dat hoorde immers bij het establishment - verwierpen onze moderne kunstenaars van de jaren zestig de optie om een meningsverschil met kogels te beslissen en zetten een wapen in dat even effectief bleek, namelijk dat van de speelse belediging. Er moest vooral veel en hard gelachen worden om de stijve malloten van kerk en staat, die het in ons land voor het zeggen hadden.Ludieke acties, daar ging het onze jonge avant-garde om. De roemruchte Provo beweging bedacht talloze manieren om mensen aan het denken te zetten over de wijze waarop de autoriteiten meenden de orde te moeten handhaven. Zo werden er in 1966 op het Spui krenten uitgedeeld door studente Koosje Koster, waarmee ze de gierigheid van de regering aan de kaak wilde stellen; de regent was een krent. Het succes van deze actie lag besloten in het feit dat de politie nauwelijks wist hoe ze op het vrijgevige meisje moesten reageren. Koosje werd gearresteerd en mishandeld. Dit was koren op de molen van Provo; een reeks pamfletten waarin het politionele apparaat belachelijk werd gemaakt volgde. En dat werkte. Na een debat in de tweede kamer moest de verantwoordelijke hoofdcommissaris van Amsterdam opstappen.
De rookbommen tijdens het huwelijk van Beatrix en Claus mogen tot de ruigste acties van Provo gerekend worden. Zoals in latere documentaires duidelijk werd, ging het op die dag bijna mis. Waren de zaken verder uit de hand gelopen, dan had er heel wat bloed kunnen vloeien.
Peter Schat, die in de jaren zestig gold als een van onze begaafdste componisten, bemoeide zich actief met Provo. Ook was hij een van de aanvoerders van de zogeheten Notenkrakersactie, waarbij een concert van dirigent Bernard Haitink en het concertgebouw orkest verstoord werd door rebelse jonge componisten. De groep gaf een uitvoering van Tchaikovsky’s Notenkraker Suite ten beste op speelgoed knijpkikkers, ratels en toeters. Er moest meer aandacht aan eigentijdse muziek besteed worden, zo eisten de ‘nozems’.
Knap om te zien met zijn blonde krullen, welbespraakt en charismatisch, profileerde Schat zich als de grootste revolutionair van dit muzikantencollectief. Hijzelf, Louis Andriessen, Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg en Jan van Vlijmen besloten om samen met auteurs Hugo Claus en Harry Mulisch de opera Reconstructie te schrijven. Dit theaterstuk, waarin de moord op Che Guevara uitgelegd werd als een complot van de Amerikaanse geheime dienst, was tegelijkertijd een ode aan het communisme. De opvoering van het stuk haalde toentertijd de kranten in Amerika, alwaar critici zich verontrust afvroegen of dat kleine bondgenootje aan de Noordzee misschien afgleed naar een staat van anarchie. Dit niet in de laatste plaats om het vele bloot dat er voor het eerst in een theaterzaal te zien was; daarmee had ons landje een wereldwijde primeur.
Er valt nog veel meer over de kleurrijke componist Schat te vertellen. We laten zondagavond echter zijn muziek aan het woord. We beginnen met De Toonklok, een compositie gebaseerd op een door Schat zelf ontworpen nieuw harmonisch stelsel, dat zich afzette tegen de hand over hand toenemende doctrine van de seriële muziek. Altijd een rebel, verwierp Schat de moderne muziek toen dit dogma dreigde te worden. Hij liet beproefde theorieën weer toe en combineerde ze met nieuwe verworvenheden, om zodoende tot een originele samensmelting van traditie en modernisme te komen. Dit nieuwe stelsel is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de hedendaagse klassieke muziek.
Het tweede stuk dat wij u laten horen behoort tot de elektronische experimenten van Peter Schat. Het heet De Aleph en is onderdeel van de multimedia opera Labyrint; de stem van een sopraan wordt met behulp van een viersporen bandrecorder gemanipuleerd. Geen gemakkelijke kost, maar trouwe luisteraars weten inmiddels op welk programma ze afstemmen.
Playlist OUD ANDERS, zondag 13 juni 2014 op AAFM, van 22.00 tot 23.00 uur
01. De Toonklok, op. 34 - Peter Schat - 2.14
02. I'll Wait for You (Les Parapluies de Cherbourg) - Rita Reys - 4.25
03. Mario Cosentino: Lucubraciones - Koh-I-Noor Saxophone Quartet - 6.07
04. Canciones Sefardies: Lavaba - Gruppo Limon - 2.45
05. Labyrint: De Aleph, op. 15e - Peter Schat - 7.25
06. Suite of Songs from the Heydari and Setayesh Maqam - troupe of the Cultural Centre of Kharog - 6.48
07. The Defector - Recoil - 8.01
08. Brustorska Wedding Game - dorpelingen van Bukovets in Hutsulschyna - 3.05
