Donderdag 20 maart 2014
Er bestaan muziekinstrumenten waarvan u zich afvraagt hoe iemand ze heeft kunnen verzinnen. De waterfoon is een fraai voorbeeld van zo’n ongewoon instrument. Wat heet, dit speelgoed voor experimentalisten ziet er weliswaar te exotisch uit om te herkennen, maar de klanken die het voortbrengt doen beslist een belletje bij u rinkelen. Letterlijk overigens, want het geluid van klaterende klokjes is een van de vele klanken die de waterfoon voor u in petto heeft. Het instrument kan ook jammeren, joelen, of zingen als een klassiek geschoolde sopraan; het hangt er maar van af hoe u het bespeelt. De talloze mysterieuze klanken die de waterfoon in zich herbergt hebben ervoor gezorgd dat het instrument volop gebruikt werd in griezelfilms en Science Fictions. Wij noemen bijvoorbeeld The Matrix; Star Trek: the Motion Picture; de Chinese blockbuster Crouching Tiger, Hidden Dragon, en recentelijk de Zweedse vampierfilm Let the Right One Come In. Een van die films zult u toch wel gezien hebben, dus de klanken van de waterfoon liggen ergens in uw geheugen opgeslagen. U kent het instrument. De waterfoon werd uitgevonden en gepatenteerd door Richard Waters. Voor zijn ontwerp baseerde hij zich naar eigen zeggen op de Tibetaanse waterdrum. Dit is een gesloten schaal gevuld met water. Waters breidde de schaal uit met schuins opstaande staafjes aan de rand, die als een soort stemvorkjes fungeren. Ze zijn allemaal in een verschillende toonhoogte gestemd. Er kan op de staafjes geslagen worden met speciale sticks, maar ook kunnen ze met een strijkstok bespeeld worden. Ook kan men op de schaal zelf drummen. Een leuk effect treedt op wanneer de stick als een plectrum razendsnel langs meerdere staafjes getrokken wordt; u hoort dan de bovengenoemde klaterende klokjes. De bekende zanger Tom Waits, verwoed waterfoon verzamelaar, beschreef het polyfone geluid van het instrument als volgt: “(It produces) A cascading crystal waterfall of light amidst the songs of a whale”. Wat die zang van de walvis betreft: daadwerkelijk wordt de waterfoon regelmatig ingezet om te communiceren met onze grootste zeezoogdieren. Dat blijkt te werken. Onderzoekers die de zee op gaan gewapend met een waterfoon zien zich al snel omgeven door een kudde walvissen. De beesten zingen gezellig een deuntje mee op de tonen van het instrument.
De naam zegt het al: het grote geheim van de waterfoon zit hem in het water. De schaal kan opgepakt worden aan de rechtopstaande cilinder in het midden. Wanneer men nu de staafjes betokkelt of bestrijkt en tegelijkertijd de schaal door de lucht manoeuvreert, zorgt het water in de schaal ervoor dat er allerlei fascinerende klankverschuivingen optreden. De tonen gaan als het ware glijden en veranderen van timbre en karakter. Het geheel hoort aan als een wonderlijk panorama van etherische klanken. Zegt u zelf, wie wil er nu niet zo’n prachtig instrument hebben? Een opleiding aan het conservatorium is niet nodig, iedereen kan er op spelen. U slaat maar wat staafjes aan, slingert er wat mee in het rond en het klinkt al fantastisch. Ook valt er wat voor te zeggen dat u ermee op theevisite kunt gaan bij een walvis. Zo’n beest zwemt niet in een naburige sloot, maar u kunt het altijd proberen met een concert voor uw goudvis.
Oud Anders laat u zondag een stuk horen van de Tsjechische avant-garde muzikante Iva Bittova. We hebben al eens een uitzending aan haar gewijd, dus ze behoeft geen introductie. In haar compositie bespeelt ze de waterfoon. Het stuk draagt de simpele naam ‘Vodofon’.
Playlist OUD ANDERS, zondag 23 maart 2014 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. The Android Of Notre Dame - Buckethead - 3.39
02. Falling Slowly - The Swell Season - 4.50
03. On Jimmy Yancey - Louis Andriessen - 14.09
04. Untitled - Giuseppe Ielasi - 3.00
05. Raga Gavati: Drut Gat Teen Taal - 7.32
06. Vodofon (waterfoon) - Iva Bittova - 2.53
07. War - Liu Sola en Wu Man - 6.52
