Donderdag 6 maart 2014
Oud Anders laat deze zondag een drietal passages horen uit Vivaldi’s oratorium Juditha Triumphans, “de zegevierende Judith”. Deze joodse heldin is door de eeuwen heen veelvuldig het onderwerp geweest van alle kunsten. Schilders, beeldhouwers, schrijvers en componisten hebben zich in groten getale door de vrome, maar compromisloze weduwe laten inspireren. Compromisloos? Jawel, wat dacht u ervan: niet alle vrouwen hebben het in zich om de bevelvoerende generaal van de vijand in zijn eigen kamp te bezoeken en hem het hoofd op hol te brengen. Om hem vervolgens van datzelfde hoofd te beroven, en wel letterlijk. Judith hakte de dronken generaal in zijn slaap het hoofd af. Met deze even moedige als bloedstollende daad zou Judith de streek rondom haar geboortestad Bethulia voor lange tijd vrijwaren van buitenlandse inmenging. Het is interessant om te zien hoe vooral schilders omgingen met de koppensnellende Judith. In vele tableaus wordt de daad zelf achterwege gelaten en zien we Judith braaf poseren met het hoofd van de ongelukkige generaal. Sommige kunstenaars maakten er echter een bloederige zaagpartij van die weinig aan de verbeelding overlaat; ziet u hieronder bijvoorbeeld Artemisia Gentileschi’s versie, waarbij we ons regelrecht in het abattoir wanen.
Het verhaal van Judith werd door de diverse joodse en christelijke schriftgeleerden verschillend behandeld. De joden namen Judith niet op in hun versie van het Oude Testament. De katholieken deden dit wel, de protestanten weer niet. Verscheidene redenen kunnen aangevoerd worden voor deze weifelende houding ten aanzien van Judith. Zo bevat het verhaal vele historische onnauwkeurigheden en is het in feite niet meer dan knap geschreven fictie. De stad Bethulia heeft nooit bestaan, Judith waarschijnlijk evenmin; de namen van Holofernes en de Babylonische koning Nebuchadnezar komen uit een andere tijd dan die waarin onze heldin ten tonele verscheen. Mogelijk ook werd het gewelddadige karakter van de dame met gemengde gevoelens bezien; men bewonderde weliswaar haar krachtdadig optreden, maar vond eigenlijk dat een daad als de hare voorbehouden was aan mannen. Bovendien kende zij de gezagvoerders van het belegerde Bethulia niet in haar plannen en opereerde ze dus zelfstandig. Dat mochten vrouwen niet in die tijd, althans niet als ze tot de gewone burgerij behoorden.
De componist Antonio Vivaldi schreef zijn oratorium als een allegorie op de Venetiaanse overwinning op de Turken bij Corfu, een eilandje voor de West-Griekse kust. Deze oorlogshandeling voltrok zich in juli 1716. In november van datzelfde jaar had Vivaldi zijn stuk al af, zodat we kunnen stellen dat de ijverige Venetiaan zowel bijdetijds was als over een rappe pen van schrijven beschikte. Wat dat laatste betreft, de legendarische snelheid van Vivaldi komt in zijn stukken duidelijk naar voren. We horen heel wat Sturm und Drang in het werk van de componist, lang voordat dit met Beethoven als voornaamste vertegenwoordiger een officiële periode in de muziekgeschiedenis werd.
Vivaldi rockt er inderdaad lekker op los, ook voor moderne oren. In Juditha Triumphans komt dat vooral goed tot zijn recht in de koorwerken. Maar ook de aria’s van het stuk staan bol van temperament. Wat wilt u – de Italiaan kon de rol van Judith moeilijk laten vertolken door een sopraan die met een zoetgevooisd stemmetje een pastorale zingt. Gepassioneerd vocaal vuurwerk moest er komen, en dat kwam er. De bloederige daad van de joodse weduwe trilt na in alle geledingen van het oratorium.
We beginnen de uitzending zondag direct met zo’n stormachtig koor. Dan is de kop eraf.
Playlist OUD ANDERS, zondag 9 maart op AAFM, van 22.00 tot 23.00 uur
01. Juditha Triumphans, RV 644 No.1 Coro: Arma, Caedes, Vindictae, Furores - Antonio Vivaldi – 4.12
02. The Secret Place - Brian Eno - 3.32
03. Le Marchand de Sable Qui Passe: III. Interlude et Scene 4 - Albert Roussel - 5.51
04. Juditha Triumphans, RV 644 No39 Aria: Vivat in Pace - Antonio Vivaldi – 3.55
05. Entre Dos Aguas (Rumba) - Paco de Lucia - 6.06
06. Just You, Just Me - Thelonious Monk - 7.10
07. Juditha Triumphans, RV 644 No.37 Coro: Plena Nectare Non Mero - Antonio Vivaldi - 1.40
08. Little Song - Sarah Jarosz - 2.48
09. Tryptique voor strijkorkest: Finale - Alexandre Tansman - 4.48
