Donderdag 30 januari 2014
Van een weerwolf heeft u allemaal gehoord. Dat is een man die bij volle maan zou veranderen in een wezen dat het midden houdt tussen een mens en een wolf. We wijzen u erop dat het woord ‘weer’ niets met meteorologische omstandigheden te maken heeft, maar met het oud-Germaanse woord ‘were’, dat ‘man’ betekent. Het geloof in weerwolven was niet wijd verspreid in het Europa van de late middeleeuwen. Toch bestaan er genoeg bronnen die bevestigen dat de legendevorming rondom het manbeest min of meer gelijke tred hield met de heksenvervolging. Kwaadaardige, bovennatuurlijke creaturen van vrouwelijke kunne, men twijfelde niet aan hun bestaan; er zouden dus ook wel mannelijke tegenhangers rondlopen in dit ondermaanse. Men dacht daarbij niet zozeer aan een boze tovenaar, maar eerder aan een wezen dat de natuurlijke agressie van de man benadrukte. Een beest dus. Waarom een wolf? Dat kan verband houden met oeroude oorlogstradities. Al vóór onze jaartelling dosten de beste krijgers onder de Germanen zich uit met huid, klauwen en kop van dieren die hen speciale krachten zouden verlenen. De wolf was een voor de hand liggende keuze. Het beest kwam veel voor in Europa, beschikte over een legendarisch uithoudingsvermogen en een al even legendarische moordzucht. Wordt een wolf, dan word je een kerel, zo luidde blijkbaar het adagium van knotsen zwaaiende woestelingen.
Het is interessant om te zien hoe de verschillende mythes zich met elkaar vermengen. De vampier, ook al zo’n half-om-half wezen, zou zijn tanden in de keel van zijn menselijke prooi zetten en diens bloed drinken; bij de weerwolf lag de nadruk eveneens op deze onhebbelijke gewoonte. En in beide gevallen veranderde het slachtoffer in het wezen dat hem of haar doodde. Wat dat laatste betreft, het geloof in het overbrengen van metamorfologische eigenschappen heeft alles te maken met de middeleeuwse realiteit. Ook toen al wist men dat de beet van een vos, vleermuis of wolf een mens hondsdol kon maken, waarmee hij dus even gevaarlijk werd als het dier in kwestie.
Sandy Denny van de folkrock groep Fairport Convention bezong op het album Liege & Lief een variant op het thema van de weerwolf. Het gaat hier om de oud-Engelse ballade ‘Reynardine’, een lied over een weervos. Deze vertoont hetzelfde gedrag als de weerwolf. Als Nederlander die zijn klassiekers kent dreigt u nu in verwarring te raken: Denny heeft het hier toch over de vos Reynaerde? De sluwe bandiet die gerechtelijk vervolgd wordt maar telkens weer weet te ontsnappen? Nee, toch niet. De naam van beiden werd weliswaar afgeleid van het Franse ‘renard’, dat vos betekent, maar daarmee houdt elke overeenkomst op. Het epos Reynaerde werd in de dertiende eeuw geschreven door de Vlaming Willem. De mythe van Reynardine stamt af van Engels-Ierse ballades die rond 1850 ontwikkeld werden. Anders dan bij Willems beroemde satire valt er bij deze ballades niets te lachen. De weervos wordt gezien als een gewiekste verleider die er willekeurig op los moordt. De Engelsen verkozen een vos om gestalte te geven aan hun geloof in bovennatuurlijke boosaardigheid. Dat heeft een logische verklaring; geen land ter wereld had van oudsher zozeer te lijden onder vossenplagen. Een vos dringt een ren binnen, verslindt hooguit één kip maar doodt er twintig. Gewoon voor de lol. Een ultieme daad van zinloos geweld, die ondervoeding en hongerdood kon betekenen voor getroffen plattelandsbewoners. Uit bijgelovige angst beschouwde men de vos als de schoothond van Satan; en ook nu nog heeft de gemiddelde Engelsman een geweldige hekel aan vossen.
Vandaar dus het optreden van een weervos in plaats van een weerwolf in Reynardine. Vosje is immers ’n veel groter kreng dan neef wolf. En over al dan niet bovennatuurlijke krengen kun je prachtig zingen. Dat bewijst Sandy Denny met haar onvergelijkbare stem, waarmee ze in deze ballade een griezelig mooie atmosfeer schept.
Luistert u deze zondag naar ‘Reynardine’ op AAFM, Oud Anders, van 22.00 tot 23.00. Als altijd bieden wij u daarnaast nog heel wat andere bijzondere muziek!
Playlist OUD ANDERS, zondag 2 februari 2014 op AAFM, 22.00-23.00 uur
01. Strange Things Happening Every Day - Sister Rosetta Tharpe - 2.47
02. Nasamat ’adhba - Naseer Shamma - 5.19
03. Johann Sebastian Bach - Brandenburg Concerto no.3: Allegro - Amsterdam Loeki Stardust Quartet - 4.30
04. Cave Drawings - Matthew Doyle and Michael Atherton - 4.47
05. Memories of the Triana - Peter Walker - 6.08
06. Il Nome del Bel Fior - Maria IV - Joanne Metcalf - 3.00
07. Chuc Anh Dai - Le Thuy, Nam Co & Bay Ba - 2.51
08. Grande Polyhonie 1974 no.4 - Francois Bayle - 5.13
09. Reynardine - Fairport Convention - 4.33
10. Sometimes (Mix #9) - Erykah Badu - 0.44
11. Who's Sorry Now - The Massed Jazz Bands - 2.10
12. Johann David Heinichen - Concerto a 8 in C, S 211: Pastorell - Amsterdam Loeki Stardust Quartet - 2.08
