Donderdag 21 november 2013
Een buitengewone naam, buitengewone muziek en een drietal huwelijken met buitengewone mensen: er is veel aan de componiste Tera de Marez Oyens dat tot de verbeelding spreekt. Om met die naam te beginnen, men zou denken dat we hier van doen hebben met een vrouw van illustere Spaanse komaf. Niets is echter minder waar. Zuid-Hollandse Woltera Gerharda Wansink, zoals haar meisjesnaam luidde, trouwde met een telg van het aloude Nederlandse bankiers- en kunstenaarsgeslacht Oijens. In de 19e eeuw voegde een lid van deze familie de naam van zijn moeder toe, zodat we de Marez Oijens krijgen. Daarbij prefereerden sommige afstammelingen de y in de spelling. Zo ook aangetrouwde Woltera, die haar voornaam inkortte tot Tera. Alles bij elkaar leidde het tot een verbazingwekkend “Tera de Marez Oyens”. Met zo’n naam kun je aankomen als je op sollicitatiegesprek gaat. Creatief knip- en plakwerk aan de dag leggen waar het haar naam betreft; het mag een voorspelling heten voor de muzikale koers die de componiste uiteindelijk zou nemen. Want ook al begon Tera haar loopbaan met het schrijven van liederen voor de Hervormde Kerk (en is ze dat blijven doen), haar belangwekkendste bijdrage aan de Nederlandse klassieke muziek ligt toch op het terrein van nu juist het knippen en plakken. We hebben het hier over tapes, bandrecorders en computers. Elektroakoestische en elektronische muziek. We draaien deze genres regelmatig bij Oud Anders.
Tera de Marez Oyens was strikt genomen misschien geen pionier in de elektroakoestische muziek. Maar ze laat in een schitterend werk als Charon’s Gift horen hoe het juiste gebruik van tape waarde kan toevoegen aan een muziekstuk zonder dat het geforceerd overkomt. Met andere woorden, Tera beschikte over een grote intuïtie als het erom ging moderne technische middelen harmonisch te combineren met de klanken van traditionele instrumenten.
Charon’s Gift is een stuk voor piano en tape. De titel van het stuk verwijst naar de Griekse mythologie: Charon was de veerman die de doden over de rivier de Styx naar de onderwereld leidde. Aan het begin van de compositie verbeeldt de piano de roeislag van Charon. Na een reis in het hiernamaals langs allerhande elektronische muziektableaus keert Charon plotseling om. We horen de piano weer roeien, en de veerman zet zijn passagier terug aan land. Aan de goede oever, wel te verstaan. Hij geeft de dode terug aan het het land der levenden.
Tera de Marez Oyens schreef de muziek toen zij aan het ziekbed van haar tweede echtgenoot zat, de joodse professor Menachem Arnoni. Deze had de concentratiekampen overleefd en noemde zichzelf ‘een man die aan de universiteit van Auschwitz studeerde’. Na de oorlog bleef Arnoni zozeer onder zijn gruwelijke herinneringen lijden dat zijn geest er uiteindelijk de brui aan gaf. Hij verloor de drang tot leven en raakte in een soort coma. Tera beschreef in haar stuk dit tijdelijke verblijf in het dodenrijk. Zij verklaarde later dat zij met haar muziek beoogde haar geliefde weer terug halen uit de hel. Zoals de lierspeler Orpheus deed met Eurydice, in weer een ander verhaal uit de Griekse mythologie.
Het is Tera gelukt. Letterlijk. Ze sleepte haar man voor de poorten van de dood weg. Arnoni ontwaakte uit zijn coma en zou nog tot 1985 blijven leven. Het Geschenk van de Veerman: ”zijn tijd is nog niet gekomen. Ik geef hem u terug”.
Het is dit mysterieuze stuk dat wij u zondag laten horen. Muziek die een naderende dood wist af te wenden.
Luistert u zondagavond naar AAFM, Oud Anders Onder Andere, van 22.00 tot 23.00 uur.
Playlist OUD ANDERS, zondag 24 november 2013
01. Il diluvio: Sinfonia di tempeste, a fuggire - Michelangelo Falvetti - 1.27
02. Maqamat al-Asil: Invocation - Munir Bachir - 4.43
03. Get Happy - Jimmy Smith - 6.59
04. Il diluvio: In l'arca di Noe, Ecco l’Iride paciera - 3.00
05. Charon's Gift - Tera de Marez Oyens - 14.06
06. Au Loin Op 20 - Charles Koechlin - 8.25
07. Song for Athene - John Tavener - 4.18
