Donderdag 19 september 2013
Hij heeft het in de jaren zestig zelfs tot de hoes van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band gebracht, Karlheinz Stockhausen. En omdat in die tijd de Beatles volgens miljoenen idealistische jongeren slechts een paar stappen van de wereldheerschappij verwijderd waren, betekende dit dat hij er toe deed. Stockhausen als icoon van de postmodernistische muziek, hij wist het zelf maar al te goed. De zegen van het duo Lennon/McCartney had hij daar niet voor nodig. Was het toeval dat zijn afbeelding op de beroemde hoes nu juist achter die van de komiek W.C. Fields opdoemde? Deze acteur werd door het publiek vereenzelvigd met het beeld dat hij op het witte doek uitdroeg: dat van de zelfbewuste, arrogante egoïst die het altijd beter wist. Die omschrijving was evenzeer op de jonge Karlheinz van toepassing. Sommige genieën hebben dat: ze zijn zó intelligent, beschikken over zo’n groot inzicht op allerlei gebied, dat ze zowel bewondering afdwingen als kwaad bloed zetten. Dat laatste gebeurt vooral als ze zich met volle overtuiging als een betweter manifesteren. En dat deed Stockhausen. Hij stond nou niet bepaald bekend als een bescheiden man. Ter verdediging van het Duitse enfant terrible moeten we aanvoeren dat hij het inderdaad altijd beter wist. Andere mensen kunnen dat soms niet hebben, zeker niet als het wonderkind in kwestie ze op hun eigen terrein de loef afsteekt.
Zondag laat Oud Anders u horen hoe spectaculair Stockhausen kon worden als hij het totaal van zijn muzikaal en technisch kunnen inzette. Denkt u bijvoorbeeld aan de première van het Helikopter Strijkkwartet, toen hij vier muzikanten in evenveel helikopters liet opstijgen en vanaf de grond alle geluidssignalen van de spelers coördineerde tot een waanzinnig, maar o zo indrukwekkend geheel. Wat hij er allemaal voor heeft moeten regelen voordat het tot een uitvoering van het kwartet kwam verschaft u enig inzicht in de reikwijdte van zijn intellect. Compositorisch vermogen, elektronica, natuurkunde, wiskunde, multimediale techniek, architectuur, psychologie, vliegtuigbouwkunde - Stockhausen wist en kon alles.
Oktophonie, het stuk waarvan er zondag een deel gedraaid wordt, is eigenlijk het instrumentale uittreksel van Stockhausen’s opera Dienstag aus Licht. De strijd tussen de aartsengelen Michael en Lucifer wordt erin verbeeld. Als bij het bovengenoemde strijkkwartet komt het hier tot een show die zijn weerga niet kent. Het publiek zit in een cirkel temidden van acht reusachtige speakers; de bespeler van de synthesizers staat centraal, maar andere muzikanten begeven zich vrijelijk door de ruimte, uitgerust met een microfoon en een zender.
Oktophonie kan omschreven worden als drone muziek. We leggen deze term voor het gemak even uit als een massieve elektronische geluidsbrij die als een zwart gat op de luisteraar afstevent.
Karlheinz zou echter geen Stockhausen heten als hij er niet zijn eigen draai aan gaf: drone muziek kan soms als ietwat eentonig ervaren worden, maar niet als het van zijn hand komt. Elke tien seconden gebeuren er de meest onverwachte dingen in het stuk. We worden er weer eens aan herinnerd dat hier de grootste naoorlogse geluidstovenaar aan het woord is.
Stockhausen laat ons klanken horen die niemand ooit gehoord heeft. Nooit gehoord, want die klanken bestonden immers nog niet. Voordat Stockhausen ze uitvond.
Onderstaande video geeft u een voorproefje van Oktophonie. Zondag kunt u naar tracks 1-26 luisteren op AAFM, Oud Anders, van 22.00 tot 23.00 uur.
Playlist OUD ANDERS, zondag 22 september 2013
01. Danza de la Paloma Enamorada - Atahualpa Yupanqui - 2.38
02. It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry - Bob Dylan - 4.05
03. Oktophonie tr.01-26 - Karlheinz Stockhausen - 13.04
04. Amarchaj voor vier Shakuhachi (Japanse bamboefluiten) - Stephan Micus - 5.19
05. Cañada Honda - Atahualpa Yupanqui - 1.52
06. Hats Off To (Roy) Harper - Led Zeppelin - 3.42
07. Scott Joplin: The Entertainer - Izthak Perlman en Andre Previn - 4.08
08. Zambita del Alto Verde - Atahualpa Yupanqui - 3.14
