Donderdag 10 november 2022
De viool zoals wij die kennen werd omstreeks 1790 door Engelse militairen geïntroduceerd op het Indiase subcontinent. Daarmee zouden we kunnen spreken van een ‘terugkeer’. Als we immers de legendes mogen geloven, dan werd het allereerste, viool-achtige instrument dat met een strijkstok bespeeld diende te worden door koning Ravana van het vroegere Ceylon (Sri Lanka) ontwikkeld. We hebben het nu over ca. 3000 tot 5000 jaar voor Christus; ergens in dat tijdvak moet de man, rondom wie tal van mythes zijn gebouwd, geleefd hebben. Het instrument werd naar hem vernoemd en heet de ravanahatha, of ook wel ravanastron. Kijkt u naar de foto onderaan dit artikel; u zult u het met me eens zijn dat het ding nou niet bepaald aan een Stradivarius doet denken - maar goed, er is een hals, een klankkast, er zijn snaren en er is een strijkstok van paardenhaar. Noem het dan maar een soort viool. De ravanahatha wordt overigens nog steeds gebruikt in India, Pakistan en Sri Lanka. Sommige muziekhistorici beweren dat handelslieden uit Arabië de ravanahatha rond 800 AD meenamen naar hun vaderland, waar het model stond voor de rebab, een strijkinstrument uit de Islamitische cultuur. De rebab werd vervolgens geëxporteerd naar Byzantium en Kreta, alwaar het als de Byzantijnse en Kretenzische lier steeds meer op een viool ging lijken. Uiteindelijk kwamen deze lieren in Europa terecht en werden verder ontwikkeld tot de de middeleeuwse rebec. Dit instrument leidde op zijn beurt tot het ontwerp van de westerse klassieke viool, die een kleine driehonderd jaar later de reis naar India zou afleggen. Welaan, we zijn er: de voorloper van de viool kwam uit India en keerde als moderne viool terug naar India. Tenminste, als u deze rechttoe rechtaan verhaallijn wilt volgen; als gewoonlijk zit de geschiedenis van welke belangrijke uitvinding dan ook heel wat ingewikkelder in elkaar.
De viool kwam dus terug naar India. Het spreekt vanzelf dat Indiase muzikanten een en ander veranderd hebben aan het gebruik van dit westerse instrument; zo stemmen ze de viool net even iets anders dan te doen gebruikelijk in onze contreien. Ook bespelen ze hem op een afwijkende manier. De Indiase violist zit op de grond, de benen gekruist, met de punt van de vioolhals strak naar beneden gericht.
Over de muziek die men daar in India op een viool – of andere instrumenten – maakt, zullen we geen al te uitgebreid verhaal ophangen. Kort gezegd wijkt de Indiase muzikale perceptie nogal af van onze klassieke klanken; er worden in de muziek van het subcontinent veelal microtonale verschillen toegepast, d.w.z. er zijn reeksen noten die een zeer klein verloop van de een naar de andere toonhoogte laten horen. Verder wordt er volop geïmproviseerd. Mocht u ooit eens een concert van klassieke Indiase muziek bijwonen, weet dan dat de artiesten heel veel ter plekke bedenken. Dat is knap! Dat zoiets geen puinhoop wordt is te danken aan het feit dat de opleiding van een Indiase muzikant bepaald geen flauwekul is. Men volgt een jarenlange muzikale opleiding, vaak in meester-leerling verband, totdat de wetten van de toonkunst zo ongeveer versmolten zijn met de ziel van de artiest. Iemand die in India een klassieke training heeft gehad en enige naamsbekendheid geniet, is eigenlijk per definitie al een virtuoos. Hij of zij kan dus improviseren, het gaat als het ware vanzelf.
Zondagavond gaat u in Oud Anders twee begaafde musici horen. Lakshminarayana Subramaniam (een naam die ik in de uitzending zonder stotteren heb weten uit te spreken, oef!) is een violist die opgeleid werd in de Carnatische muziek van Zuid-India, en tevens afstudeerde in klassieke westerse muziek. Daarnaast is hij ook nog eens een medicus, al heeft hij dat beroep niet uitgeoefend; de muziek trok hem meer. Op het album Sangeet Sangam uit 2006 ging hij een samenwerkingsverband aan met de inmiddels overleden Pakistaan Ustad Rais Khan, die mag gelden als een van de beste sitarspelers die de wereld ooit gekend heeft. Deze twee virtuozen brengen voor u het deel Alaap uit de Raga Kirwani. Als u zich eraan over geeft, dan kunt u er zeventien minuten lang op wegdromen.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 13 NOVEMBER 2022 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 10 Preludes Op. 23: V. Alla Marcia en sol mineur - Serge Rachmaninov - 3.48
De Preludes van de Russische componist Serge Rachmaninov behoren tot het meest indrukwekkende dat de wereld van de klassieke piano heeft opgeleverd. Geniet u van Alla Marcia, de vijfde prelude uit deze verzameling van tien, opus 23. De uitvoerder is de Franse pianist Guillaume Vincent
02 I'm a Rocker - Chuck Berry - 4.35
Dat hij een rocker was hoefde Chuck Berry in feite niet te benadrukken in een songtitel. Dat had iedereen al door toen hij zijn eerste nummers op de plaat zette. Maar goed, hier is I’m a Rocker van zijn plaat Back Home uit 1970
03 Raga Kirwani - Alaap - Jod (Thanam) - L. Subramaniam & Rais Khan - 17.23
Lakshminarayana Subramaniam, een virtuoze violist uit het zuiden van India, speelt hier samen met de al even virtuoze sitar speler Ustad Rais Kahn uit Pakistan
04 Oud'n'bass - Alaa Zouiten - 6.50
Westerse Jazz en traditionele Arabische klanken; de Marokkaanse Oud-speler Alaa Zouiten weet een geslaagde fusie te maken van genres die op het eerste gezicht onverenigbaar lijken. Maar zijn ze onverenigbaar? Misschien toch niet. Deze muziekculturen hebben meer gemeen dan u op het eerste gezicht zou denken
05 Carefree Counter Dronal - Autechre - 5.14
Autechre (spreek uit Owtekker) is de naam van een elektronicaduo uit Engeland, opgericht door Sean Booth en Rob Brown. Hun muziek behoort tot de zogeheten Intelligent Dance Music, een genre dat afgeleid is van techno die steeds complexer werd. Ingewikkelde computerprogramma’s komen er hier aan te pas. Carefree Counter Dronal kunt u vinden op hun album NTS Session 1 uit 2018
06 Den Underbara Fiolen – Aurora Borealis - 5.39
Het ensemble Aurora Borealis, dat gebruik maakt van de gitaarviool, de dulcimer, de Finse plankciter de kantele en een lier – en natuurlijk een paar geweldige zangeressen – brengt hier een versie van het de oude Zweedse folksong Den Underbara Fiolen. De schrijver van deze melodie is niet bekend; u hoort echter een versie zoals de Zweedse dichteres Anna Ehrenström (vroeg 19e eeuw) het lied ooit gezongen heeft
07 10 Preludes Op. 23 - III. Tempo di Minuetto en ré mineur - 4.18
U hoort een tweede prelude uit Rachmaninov’s 10 Preludes Op. 23, eveneens uitgevoerd door Guillaume Vincent. Zie track 01
08 Sending Up My Timber - Blind Willie McTell - 3.07
Blind Willie McTell werd blind aan één oog geboren en verloor al vroeg het zicht in zijn tweede oog. Daarnaast was hij zwaar alcoholist. Desondanks is en blijft hij een van de grootste blueszangers/gitaristen die ooit geleefd heeft. Luistert u naar zijn song Sending Up My Timber
09 Concerto RV532 For 2 Mandolines, Strings And Harpsichord-G Major - Antonio Vivaldi - 4.07
Over Antonio Vivaldi hoeven we niets te zeggen. Vrijwel iedereen weet wel iets over de Red Priest van Venetië, die een weeshuis van jonge meisjes zó goed wist op te leiden dat ze zijn werken vlekkeloos konden uitvoeren. Luistert u naar het concert RV532 voor twee mandolines, strijkers en klavecimbel. In de uitvoering van I Solisti Veneti, onder leiding van Claudio Scimone en mandolinespeler professor Ugo Orlandi
