Donderdag 20 januari 2022
Iedereen kent natuurlijk het verhaal van de Drie Wijzen uit het Oosten, zoals beschreven in het evangelie van Mattheüs. Deze personen, ook wel de drie koningen genoemd, zouden de goddelijke boreling in Bethlehem bezocht hebben om hem eer te bewijzen en hem te overladen met wierook, goud en mirre. Een aardig fabeltje; als dat inderdaad zo geweest zou zijn, dan had de kleine Jezus nooit meer een spijker in een stuk hout hebben hoeven slaan. Hij en zijn ouders hadden dan immers voor hun leven genoeg gehad. Afijn, religieuze geschriften willen er met het oog op een geslaagde overlevering nog wel eens op los fantaseren. Wat er met al die peperdure spulletjes gebeurd is laat Mattheus in het midden. Laten we het er maar op houden dat Maria en Jozef hun geschenken uitgedeeld hebben aan de armen.Aan wie refereren wij dan met ‘De Wijze uit het Zuiden’, die we in een analogie-met-knipoog opvoeren in de titel? De persoon in kwestie heet Alphonso X El Sabio, oftewel Alfons de Wijze, een koning van de Spaanse regio Castilië. Hij leefde van 1221 tot 1284 en mag wel beschouwd worden als een van de belangrijkste vorsten die Spanje ooit gekend heeft. Niet omdat hij een briljant politicus was die de toenmalige wereld wist te verenigen – verre van dat – maar omdat hij van grote betekenis is geweest voor de ontwikkeling van de cultuur en wetenschappen in het Europa van de late middeleeuwen en vroege renaissance.
Hoe zat dat nu eigenlijk? Wel, om te beginnen zag Alphonso er niet veel brood in om aan de lopende band de strijd aan te gaan met de Moren die toentertijd het merendeel van het Iberisch schiereiland in handen hadden. Dat werd overigens wel van hem verwacht door de Europese vorsten van die tijd, met de paus voorop; zij zagen de islamitische sultans al aan de poorten van hun landen rammelen en wensten dat daar een halt aan toegeroepen werd. Die vrees voor de moslims was niet helemaal ongegrond. Strengere schichten binnen de wereld van de Islam waren er wel degelijk op uit om Europa te overlopen. Maar toch: het merendeel van de Moren hield zich redelijk koest.
Alphonso zag meer in een vreedzame co-existentie tussen de christelijke en islamitische geloofsovertuigingen en deed niet veel om zijn rijk naar het zuiden uit te breiden. In die zin was hij een vorst die niet beantwoordde aan het beeld van een heerser zoals dat opgang deed in de middeleeuwen. Koningen van die tijd wilden altijd hun machtsgebied uitbreiden; Alphonso was daar echter niet zozeer mee bezig. Wat hem wel interesseerde was de kunst en cultuur van zowel de moslims als de joden. De Arabische en Semitische volkeren waren al sinds de vroege middeleeuwen cultureel en wetenschappelijk gezien de Europese landen ver vooruit. Zij borduurden voort op de geschriften van de Griekse en Romeinse geleerden, terwijl die in het vroeg-christelijke Europa in de ban gedaan waren. Het Vaticaan, en zo hier en daar een klooster, hadden nog wel wat werken van Aristoteles en de zijnen achter slot en grendel, maar daar hield het mee op. We wilden hier niets weten van die heidense schrijvers. Alphonso zag dat anders...
El Sabio verzamelde een keur aan Moorse en joodse wetenschappers om zich heen. Hij maakte geen onderscheid tussen mensen van verschillende religies. Via hem heeft een vloed van wetenschappelijke werken uit de antieke Griekse, Joodse en Arabische wereld – die hij vaak zelf wist te vertalen - zich kunnen verspreiden over heel Europa, daar waar het in principe verboden was om er kennis te nemen. Van dat verbod trok hij zich niets aan, gelukkig maar. Zijn wijze oordeel over het mooie en goede van de mensheid heeft ons in de vaart der volkeren opgestoten.
Naast zijn bemoeienis met de wetenschap was Alphonso een dichter en een musicus die oude traditionele songs en instrumentale werken van zijn land getrouw archiveerde. Hij had verstand genoeg van muziek om eventueel onduidelijke notaties te herzien, en werken zelfs te hercomponeren. Kortom, El Sabio kon op cultureel en wetenschappelijk gebied zo ongeveer alles. We mogen hem herdenken als een geniale, veelzijdige man die zijn tijd ver vooruit was. Zonder hem zouden we elkaar in Europa bij wijze van spreken nog steeds met knotsen te lijf gaan.
Zondagavond hoort u in Oud Anders twee composities van deze buitengewone vorst. Ze heten ‘Pero Cantigas De Loor’ en ‘Por Nos De Dulta Tirar’ en worden voor u uitgevoerd door het Ensemble The Wandering Bard. De nummers worden respectievelijk gedraaid aan het begin en het eind van de uitzending.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 23 JANUARI 2022 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Pero Cantigas De Loor (Journey Through Liz And Lena) - Alfonso X El Sabio - 3.08
- zie artikel -
02 Be-Bop Tango - Frank Zappa - 3.43
Veel van Frank Zappa’s bekendste rocknummers konden moeiteloos omgezet worden naar klassieke muziek. Luistert u naar Be-Bop Tango van zijn album Roxy & Elsewhere, in de klassieke versie uitgevoerd door het Ensemble Modern op Zappa’s album The Yellow Shark
03 Sound Of Aether - Minafra Livio, Neffe Roland, Michel Godard - 5.50
Michel Godard bespeelt de tuba en de voorganger daarvan, The Serpent; daarnaast ook de elektrische bas. Zijn muziek gaat van jazz naar world. Sound Of Aether nis van zijn album Campo Armonico, dat hij maakte samen met jazzpianist Minafra Livio en Neffe Roland op de vibrafoon en marimba
04 Way too Blue - Nick Drake - 3.08
De zachtaardige, overgevoelige stem van de Britse singersong-writer Nick Drake staat voor eeuwig in de popgeschiedenis gegrift. Hij wordt keer op keer herontdekt door generaties jongeren. Way Too Blue is van zijn album Five Leaves Left
05 Peace - Don Ayler - 4.43
Don Ayler is een broer van de bekendere free jazz pionier Albert Ayler. Zover als zijn familielid gaat hij niet, maar het is best aardig – en gemakkelijker - om naar te luisteren. Peace is van zijn album Don Ayler in Florence volume 3
06 In the Grotte - Michel Godard - 5.56
- zie track 03 – Nogmaals Michel Godard, dit keer in een improvisatie met de Egyptische Oud-speler Ihab Radwan. Het is een nummer van het album Doux Désirs
07 Hyperbaton - Alex Buess - 7.29
Het saxofoon ensemble Xasax brengt werk van de Zwitserse avant-garde componist Alex Buess. Akoestische saxofoons worden gebruikt, alsmede de historische baryton - een soort violoncello - en elektro-akoestische effecten
08 Suite No.9 Quattro illustrazioni: Un Adieu & Suite No. 9: Ttai I. Calmo, senza Espressione/III. Uguale, sezan espressione - Giacinto Scelsi - 3.50
De raadselachtige Italiaanse graaf en componist Giacinto Scelsi heeft een grote invloed gehad op de moderne muziek van de 20e eeuw. U hoort een drietal werken voor piano van hem, uitgevoerd door de Duitse pianiste Shira Legmann
09 Doggy Doggy - Gaze Campaign - 5.35
Dit is Japanse avant-garde herrie. Het klinkt overweldigend genoeg...
10 Shehnai Song - Sheila Chandra - 2.04
Sheila Chandra combineerde Indiase klasieke muziek met Britse traditionele folkmuziek. Hier haar fraaie nummer Shehnai Song van haar album The Zen Kiss uit 1994
11 G-Spot Tornado - Frank Zappa - 5.17
- zie track 02 – G-Spot Tornado is van Zappa’s album Jazz From Hell. Een klassieke uitvoering daarvan door het Ensemble Modern
12 Por Nos De Dulta Tirar (Nunium, The Wizard Of Leyriath) - Alfonso X El Sabio - 4.05
- zie track 01 -
