Donderdag 17 december 2020
Ook zonder dat we al te veel afweten van de achtergrond van een muzikaal werk kunnen we het nog wel waarderen. Muziek is nu eenmaal muziek. Als het maar mooi is raakt het ons, ook al snappen we nauwelijks waar een en ander over gaat. Zelf luisterde ik vroeger vrijwel nooit naar de tekst van een song. Ik verdiepte me uiterst zelden in de al dan niet autobiografische gegevens waarmee een artiest een lied gestalte gaf. Toch ben ik van mening dat begrip van tekst en achtergrond ons kan helpen om nog meer van de betreffende compositie te kunnen genieten. Noem Bob Dylan, Leonard Cohen en Joni Mitchell; als u de woorden en het leven van deze rasdichters negeert, mist u heel wat. Let u er echter wel op, dan verrijkt dat uw muzikale ervaring.We noemden hierboven drie grootheden van de populaire muziek. Hetzelfde geldt natuurlijk voor klassieke componisten en hun themakeuze. Uw kennis van het Evangelie van Mattheus helpt wanneer u Bach’s toonzetting van kruisweg en kruisiging volgt. Voeg daaraan toe dat Bach de helft van zijn kinderen heeft moeten begraven, en dan snapt u waarom dit genie klanken heeft kunnen vinden die mensen van ongeacht welke cultuur aanspreken. Zijn verdriet is universeel.
Zondag 20 december draaien we voor u twee delen uit The Divine Liturgy of St. John Chrysostom van de Russische componist Serge Rachmaninov. Het werk is geen programmamuziek, d.w.z. het beschrijft niet het leven van deze belangrijke kerkvader uit de oosterse christelijke religie. Het volgt echter wel de standaard liturgie van de doordeweekse en zondagse mis zoals deze persoon dat voorschreef. De invloed van Johannes Chrysostomus op het orthodoxe geloof is dan ook van grote betekenis geweest.
Wie was Chrysostomus? Als gezegd behoorde hij tot de oosterse kerkvaders. Naast hem waren dat Athanasius van Alexandrië, Basilius de Grote en Gregorius van Nazianze. Chrysostomus, die leefde van 349 tot 407 A.D., was een zoon van een Grieks-Syrische moeder die mogelijk nog half heidens was en een Romeinse vader. Het lag dus niet zozeer voor de hand dat hij uit zou groeien tot iemand die tot op grote hoogte de manier waarop gelovigen in de kerk hun religie beleefden zou bepalen. Toch is het die kant opgegaan. Ook vroeger konden kinderen afwijken van de opvoeding die ze meekregen van hun ouders.
Nu wordt iemand niet zomaar een invloedrijk man binnen een religie. Nu niet, en ook toen niet. Chrysostomus dankte zijn grootheid aan zowel heidense als christelijke leraren die tot de top van hun vakgebied behoorden. Zijn naam Chrysostomus, vrij vertaald Guldenmond, heeft hij in feite te danken aan zijn leerjaren bij de redenaar Libanius. Deze was het christelijk geloof niet toegedaan, maar hij wist zijn pupillen wel de macht van het woord bij te brengen. Hervormend theoloog en bisschop Diodorus van Tarsus gaf vervolgens inhoud aan de prille overtuigingen van Johannes.
Chrysostomus was geliefd onder de orthodoxe gelovigen omdat hij opkwam voor de armen. Ook verwoordde hij de Bijbelse teksten naar een idioom dat voor ongeletterden kon gelden als een leidraad voor hun leven. Zijn ideeën over een juiste indeling van de eucharistie werden gemeengoed in de oosterse kerken toen hij patriarch van Konstantinopel (het huidige Istanbul) werd en zijn liturgie doorvoerde in de Hagia Sophia.
Niets dan goeds over deze man? Oei, daar zou u zich in vergissen. Door geschiedkundigen wordt Chrysostomus gezien als iemand die deels verantwoordelijk was voor het antisemitisme zoals zich dat vanaf zijn tijd tot en met onze eeuw ontwikkeld heeft. Deze kerkvader had alles over voor de armen, maar de joden konden in zijn ogen weinig goed doen. De afkeer die christenen sinds de vroege middeleeuwen voor het jodendom voelden lijkt onder anderen door hem in het leven geroepen te zijn. Dat is natuurlijk niet best. Desondanks wordt Chrysostomus in de oostelijke kerken nog steeds gezien als een van de belangrijkste grondleggers van de orthodoxe religie. Laten we maar zeggen dat het goede in deze man zwaarder woog dan zijn schaduwzijde.
De componist Rachmaninov had eigenlijk niet heel zoveel met de orthodoxe kerk van zijn geboorteland. Het is echter heel wel mogelijk dat zijn tour van 1909 in het weliswaar niet goddeloze, maar wel ‘verdorven’ Amerika hem heeft doen teruggrijpen op de stichtelijkere aspecten van zijn eigen cultuur. In 1910 verscheen er van zijn hand zijn toonzetting van de liturgie van Johannes Chrysostomus. Het werk werd niet onmiddellijk geaccepteerd, want het klonk voor de oren van toen iets te modern. Tegenwoordig wordt het echter gezien als een van de mooiste werken die de man ooit schreef.
En mooi is het. Niet alleen mooi, maar .... nobel. Ja, dat is het juiste woord. Rachmaninov’s liturgie overtuigt door haar ingetogenheid, spiritualiteit en fraaie melodieën. Zondag hoort u het ‘Vo Tsarstvii Tovem’, het derde antifoon uit deze compositie, als ook het Russische Onze Vader (Otche Nash). De uitvoerenden zijn het Choir of King’s College uit Cambridge onder leiding van Sir Stephen Cleobury. Waarom geen Russische vertolking? Ach, de Engelsen doen zoiets beter. In de UK loopt er in elk gehucht wel ergens een genadeloze koormeester rond die zijn onderdanen tot grote hoogte weet op te zwepen, wat ze dan ook moeten zingen.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 20 DECEMBER 2020 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Third Antiphon ('Vo tsarstvii tovem') - Sergei Rachmaninov - 5.08
De Divine Liturgy Of St. John Chrysostomus is een thema binnen de Oosterse orthodoxe kerken, en daarom in het werk van vele beroemde Russische componisten. De wellicht mooiste compositie met betrekking tot deze kerkvader is geschreven door Serge Rachmaninov. U hoort een uitvoering van twee delen uit dit werk door het Choir of King’s College, Cambridge onder leiding van Sir Stephen Cleobury
02 In Walked Bud - Kenny Barron & Dave Holland - 6.21
Modern, kristalhelder en melodieus; ook zij die niet al te veel hebben met jazz zullen genieten van de samenwerking tussen pianist Kenny Barron en bassist Dave Holland. Van hun album The Art of Conversation uit 2014
03 Screech Owl Blues - Ma Rainey - 3.00
Ze was de eerste echte blueszangeres in de VS. Al vóór 1900 trad ze op met nummers die we tot het genre mogen rekenen, en vanaf 1923 nam ze haar songs op de plaat op. Natuurlijk werd ze later overschaduwd door The Empress Bessie Smith, maar dat neemt niet weg dat ze er toch eerder was dan haar wereldberoemde opvolgster. Screech Owl Blues!
04 Tomorrow It May Become Firewood, Crackling In The Flames - Tashi Dorji - 6.35
Ook in de meest afgelegen gebieden van de wereld wordt er avant-garde muziek gemaakt. Misschien is dat niet zo vreemd, omdat veel traditionele muziek uit deze regio’s voor westerse oren sowieso al hypermodern klinkt. Iemand als de akoestische gitarist Tashi Dorji, afkomstig uit het grensgebied in de Himalaya tussen China en India, hoefde dat wat hij al vanaf zijn geboorte kende alleen maar verder door te voeren. Dat doet hij in zijn nummer Tomorrow It May Become Firewood, Crackling In The Flames
05 Sweet Sir Galahad - Joan Baez - 3.42
Deze heerlijke song van Joan Baez draaien we voor het eerst in Oud Anders. Wat kon die vrouw, begiftigd met zo’n aparte stem, toch prachtig zingen! Afgaande op haar laatste album Diamantes kan ze dat overigens nog steeds, ook al dateert dat van 2014. Alweer een tijdje geleden dus, maar net zoals haar zielsverwant Dylan houdt ze het nog steeds vol
06 Nocturne No.12 in E Minor Op.107 Andante moderato - Gabriel Fauré - 6.13
De Britse componist John Field vond de nocturne uit. Chopin pikte het op en schreef nocturnes die Field zelf niet had kunnen bedenken, zo mooi waren ze. Daarna was het eigenlijk alleen nog maar de Fransman Gabriel Fauré die zich met succes aan het (sub)genre weidde. U hoort pianist Charles Owen met zijn vertolking van de Nocturne no. 12 opus 107
07 Worksong - 17 Hippies - 4.23
De Berlijnse groep 17 Hippies behoort misschien wel tot de allerbeste folkensembles die Europa ooit gezien heeft. Ze zijn in ieder geval een van de blijmoedigste. U gaat echt door het plafond heen als u dit hoort, en dat kunnen we wel gebruiken in deze tijden van lockdown ellende
08 Shuffle Off To Buffalo – Boswell Sisters & The Dorsey Brothers Orchestra - 3.11
De eerste echte meidengroep? Nou…de Hamilton Sisters opereerden iets eerder, nl. vanaf midden jaren ’20. Maar de Boswell Sisters, die ietsje later kwamen, boekten een groter succes. Ze rockten en rolden met overtuiging terwijl de rock ’n roll nog niet eens uitgevonden was. Luistert u naar hun song Shuffle Off To Buffalo...!
09 Raga Kuntanavarali: Thillana In Aditaal - Kaushiki Chakrabarty - 6.42
Karnatische zangeressen uit India kunnen duizelingwekkende toeren uithalen met hun stem. Kaushiki Chakrabarty is een van de besten onder hen
10 Lyd & Lys (fragment) - Else Marie Pade - 4.40
De componiste Else Marie Pade wordt in haar geboorteland Denemarken hoog geëerd. Misschien niet zozeer om haar moeilijk te volgen musique concrète, maar meer omdat ze een verzetsheldin was die door de Duitse gestapo werd gearresteerd en gemarteld. Ze heeft WWII overleefd, waarna ze een heuse componiste werd. Wat ze schreef doet veel denken aan Pierre Schaeffer, haar grote inspirator, en aan de muzikale experimenten van de Philips research laboratories van de late jaren ’50 en vroege jaren ‘60
11 The Lord's Prayer ('Otche Nash') - Sergei Rachmaninov - 5.37
Het Onze Vader van de Russische Orthodoxe kerk, zoals geïnterpreteerd door Serge Rachmaninov, en uitgevoerd door het Choir of King’s College, Cambridge, onder leiding van Sir Stephen Cleobury
