Donderdag 9 april 2020
Als de paus ooit zou trouwen, dan zou de abdis van las Huelgas zijn bruid zijn, zo heette het in de late middeleeuwen. Het Cisterciënzer vrouwenklooster Santa María La Real de Las Huelgas (opgericht in 1187) in de het Noord-Spaanse stadje Burgos werd geleid door vrouwen. Op zich was dat al bijzonder, maar het feit dat de abdissen van Las Huelgas vrijwel evenveel macht hadden binnen de hiërarchie van de Roomse kerk als hun mannelijke collega’s mag als een vroege vorm van feminisme beschouwd worden.De dames verspilden hun tijd niet. Door hun nijvere werkzaamheden werd het klooster een van de belangrijkste centra voor het verzamelen en kopiëren van alle nieuwerwetse liturgische gezangen die tot dan toe bekend waren, zoals onder andere de schaars genoteerde Ars Nova muziek van de Parijse School.
De jaren rond 1300 boden de wereld een rijke, door hun veelzijdigheid een welhaast onontwarbare schat aan nieuwe ontwikkelingen die de kerkelijke muziek opstuwden naar de polyfonie. Het waren de vrouwelijke ingezetenen van Las Huelgas die een nauwgezet, geordend verslag maakten van wat er toentertijd op muzikaal gebied allemaal stond te gebeuren binnen de katholieke kerk. Dankzij de activiteiten van deze dames ontstond de Codex Las Huelgas, een collectie manuscripten die mag gelden als een van onze belangrijkste bronnen met betrekking tot de middeleeuwse muziek. Men maakte zich langzaam maar zeker klaar om de sprong naar de vroege renaissance te maken, en dat betekende dat ook seculiere invloeden opgetekend werden; per slot van rekening zou de meerstemmigheid van het gewone volk het gezicht van de kerkelijke liederen voor vele eeuwen bepalen. Het was dus van belang om naast de gebruikelijke liturgische gezangen ook een zekere vorm van ‘populaire’ muziek te bewaren. Dat deden deze nonnetjes. En wel zó goed, dat hun documentaties tot ’s werelds erfgoed zijn gaan behoren. Dankzij de Codex Las Huelgas weten we min of meer hoe het er in de laat-middeleeuwse muzikale cuisine aan toeging.
Vrouwen die zich met zoiets als de (musicologische) wetenschap bezig hielden? Het mocht eigenlijk niet in die tijd. Laat staan dat ze hun bevindingen omtrent polyfonie ook nog eens uitvoerden! Nieuwlichterij binnen de Rooms-katholieke liturgie werd sowieso al argwanend bekeken, laat staan wanneer het vrouwen waren die de moderne boodschap wilden brengen. We weten dan ook niet zeker of de bewoonsters van Las Huelgas het aandurfden hun bevindingen in de praktijk uit te voeren. Ach, misschien wel, maar dan met de kloosterdeuren stevig op slot. Opdat er geen mannelijke prelaat hen op hun overtredingen zou kunnen betrappen.
We kennen de namen van deze kloosterzusters niet. Dat was normaal in de middeleeuwen. Hoe kunstzinnig of wetenschappelijk begaafd een monnik of non ook was, zijn of haar individualiteit deed niet ter zake. Je deed je werk, je zette er je handtekening niet onder, en daarmee was alles gezegd en gedaan. Het verklaart waarom er zoveel prachtige composities uit vroeger eeuwen bestaan zonder dat we weten wie er de makers van zijn. U werpt nu natuurlijk tegen dat Hildegard van Bingen ruim honderd jaar eerder wel degelijk naam maakte. Maar ja, dan noemt u er ook een. De uitzondering bevestigt de regel: van Bingen’s genie was van die orde dat niemand er meer omheen kon. Bovendien moet ze op een of andere manier de mannelijke geestelijkheid ervan hebben kunnen overtuigen dat ze geen bedreiging voor hen vormde. Met andere woorden, Hildegard was superieur aan vrijwel iedereen met wie ze te maken kreeg, maar moet er goed in geweest zijn om dat tegenover de mannelijke gezaghebbers binnen de kerk niet zozeer te laten blijken. Dit opdat ze vooral niet als heks gebrandmerkt zou worden, voorwaar een lot waarvoor je je in haar tijd moest hoeden.
Oud Anders laat zondag 12 april een deel uit de nalatenschap van de Spaanse nonnetjes horen. Het heet Matris Pater et Lia en betreft een conductus, i.e. ’n één tot driestemmige hymne die tijdens de mis bijvoorbeeld de gang van een priester naar het spreekgestoelte illustreert. Het wordt hier uitgevoerd door het Franse Ensemble Gilles Binchois onder leiding van oprichter Dominique Vellard.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 12 APRIL 2020 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Sonate für Cembalo a-moll K 109 - Domenico Scarlatti - 5.36
Domenico Scarlatti blijft een van de meest populaire componisten aller tijden. Vele liefhebbers van klassieke muziek zijn begonnen met zijn piano/clavecimbel composities. Dat die zich ook heel goed voor andere instrumenten laten arrangeren, bewijst harpiste Anais Gaudemard
02 Listen Before I Go - Billie Eilish - 4.01
We kunnen in Oud Anders niet genoeg krijgen van deze originele zangeres. Ze schrijft de nummers samen met haar broer, maar zij is wel degene die het brengt. Listen Before I Go is van haar album When We Fall Asleep, Where Do We Go? uit 2019
03 Ibn Arabi's Postlude - Kinan Azmeh & Dinuk Wijeratne - 9.26
Dat de clarinet een mooi instrument is wist u natuurlijk al. Maar af en toe staat er een artiest op die dat feit weet te benadrukken zoals weinig anderen. De Syrische muzikant Kinan Azmeh is er zo een
04 Cherry Wine (Live) - Hozier - 4.00
De Ierse popmuzikant Hozier zal nog veel van zich laten horen. Hozier experimenteert met verschillende geluiden en stijlen. Zijn muziek is tegelijkertijd weids, groots en meeslepend alsook klein en intiem. Het gaat van gospel en soul tot blues en Americana en van pop tot rock. Niemand weet deze genres zo goed met elkaar te integreren en te combineren als de jonge singer-songwriter. Dat is precies de reden waarom hij zo’n groot publiek aanspreekt en waarom hij zo ontzettend populair is. U hoort zijn song Cherry Wine van zijn debuutalbum Hozier
05 Maliks - Stella Mara - 7.58
World muziek met een modern tintje van Het Stella Mara Ensemble onder aanvoering van de charismatische zangeres Sonja Drakulich. De groep put uit de traditionele muziek van Oost-Europa, de Orient en Iran en gaat daarbij door de eeuwen heen
06 Codex Las Huelgas: Mater Patris et Lia - Ensemble Gilles Binchois - 4.44
- zie boven -
07 Viva La Quince Brigada - Pete Seeger - 3.54
De Amerikaanse folksinger Pete Seeger bezingt hier de revolutionaire strijdkrachten van het Spanje van de Spaanse burgeroorlog. De meer conservatief georiënteerden in de USA zullen hem dat niet in dank afgenomen hebben. Deze live opname is van The Complete Carnegie Hall Concert op 8 juni 1963
08 Highlands - Bob Dylan - 16.31
We sluiten de uitzending af met het maar liefst 16m31s durende laatste nummer van Bob Dylan’s Time Out Of Mind uit 1997; het eerste album met nieuw en origineel materiaal sinds Under The Red Sky uit 1990. Vlak de bard uit Amerika nooit uit, want hoe oud hij ook wordt, zo opeens kan hij met iets komen waar de wereld weer verbijsterd van staat
