Donderdag 6 juni 2013
Om als een kunstzinnige expressie van hoog niveau gewaardeerd te worden hoeft klassieke muziek niet altijd ernstig en diepgravend te zijn. Zouden deze twee predicaten als een voorwaarde vooraf moeten gelden, dan kunnen we de muziekgeschiedenis herschrijven. Een aantal geliefde namen verwijzen we vervolgens genadeloos naar de vergetelheid: Offenbach bijvoorbeeld, of Johann Strauss I & II – en ook George Gershwin. Laatstgenoemde zal aanstaande zondag ruimschoots aan bod komen met vier van zijn composities voor piano.Gershwin? Waarom dan niet Porgy and Bess of Rhapsody in Blue, vraagt u? Welaan, de naam van ons programma bevat het woord ‘anders’. Als het even kan worden de gebaande paden vermeden. Waarmee niet gezegd is dat de programmamakers zich tevreden stellen met de restjes van een componist. Gershwin begon misschien relatief laat met piano spelen (hij was toen al twaalf jaar oud), zijn composities voor dit instrument mogen bepaald niet als eventueel weg te laten bijgerechten beschouwd worden. Integendeel, de piano was zijn hoofdinstrument en vormde de basis voor zijn activiteiten als componist. Zaken als orkestratie leerde hij pas later in zijn leven.
Zo rondom zijn vijftiende levensjaar werd de geboren en getogen New Yorker zozeer in beslag genomen door de muziek dat hij de middelbare school eraan gaf. Zijn bijzondere aanleg voor het vertolken van pakkende melodietjes zorgde ervoor dat hij al snel als zogeheten ‘song plugger’ in het roemruchte circuit van Manhattans Tin Pan Alley terecht kwam. Deze song pluggers, doorgaans zangers of pianisten, werden door bedrijven die bladmuziek verkochten – een bloeiende handel in die tijd! - ingehuurd om hun producten aan te prijzen. Als lid van deze beroepsgroep deed Gershwin een schat aan ervaring op in de Alley, waar een groot gedeelte van de Amerikaanse muziekindustrie zich verzameld had. Hij leerde er muziek in al haar verschijningsvormen kennen: operettes, musicals, en vooral ook de muziek van de zwarte Amerikaanse bevolking. Jazz en blues dus; beide genres zouden een belangrijke rol in zijn carrière gaan spelen.
Gershwin’s prettige, sociaal gemakkelijk bewegende persoonlijkheid deed de rest. Hij kwam moeiteloos in contact met hen die al een naam gevestigd hadden in het Amerika van de jaren twintig. Succesvolle musical schrijvers als Irving Berlin en Jerome Kern lieten zich zijn bewondering welgevallen en vormden een stimulans voor hem om zijn eigen compositorische talenten te ontwikkelen. Die talenten waren niet gering! Gershwin geldt als een van de eerste componisten die jazz voortreffelijk met klassiek wist te fuseren. Daarbij moet de kanttekening geplaatst worden dat hij een van de hoofdkenmerken van jazz, het improviseren, liet voor wat het was. Hij schreef alles noot voor noot uit. Dit maakte voor de waardering van zijn muziek weinig uit; het publiek was dol op zijn vernieuwende, jazzy insteek van klassieke muziek. Dat had een aantal positieve gevolgen: jazz, tot dan toe als min of meer onfatsoenlijk beschouwd door de blanke meerderheid, werd nu gemakkelijker geaccepteerd. Min of meer ontdaan van zijn ruwere kanten werd zwarte muziek eindelijk opgenomen in het pantheon van de serieuze kunsten, en tegelijkertijd kreeg de enigszins verstofte klassieke muziek een vitale injectie van een springlevend muziekgenre. Gershwin’s invloed is groot geweest; een aanbeden halfgod als Igor Stravinsky deed inspiratie op uit het pionierswerk van zijn Amerikaanse vakgenoot. De Rus zou een compositie als Piano Rag Music wellicht niet geschreven hebben als Gershwin hem niet was voorgegaan.
Niemand componeert iets zinnigs als hij geen grote voorbeelden kent. Het woord ‘Rag’ is hierboven gevallen: op zijn beurt deed Gershwin onmiskenbaar zijn voordeel met de muziek van de geniale Scott Joplin, de componist die vorm gaf aan de populaire ragtime. Dit wordt heel duidelijk als u naar de piano composities van aanstaande zondag luistert. Onze keuze is dan ook bedoeld als eerbetoon aan niet alleen de wereldwijd gevierde George Gershwin, maar ook aan de bij leven miskende - want zwarte - componist Scott Joplin.
Playlist OUD ANDERS, zondag 9 juni 2013
01. Avalanche - Leonard Cohen - 5.06
02. Jazzbo Brown - George Gershwin - 2.25
03. Feunteun Wenn I - Kristen Nogues - 3.16
04. Maqam-E-Navaa - Rahul Sharma - 10.05
05. Rialto Ripples - George Gershwin - 2.06
06. Le Coeur Qui Jazze - France Gall - 2.46
07. Vanishing Points - Roderik de Man - 9.10
08. Promenade (Walking the Dog) - George Gershwin - 3.10
09. Simon Says Dance - Nancy Elizabeth - 3.41
10. Merry Andrew - George Gershwin - 1.14
