Donderdag 19 december 2019
Mocht u van plan zijn rond de kerst het nodige aan gebraden gevogelte tot u te nemen, bedenkt u zich dan eens wat u met afgekloven botten kunt doen voordat u ze naar de hond gooit. De mens uit de late steentijd wist het al: je kunt er een aardig deuntje op fluiten. Een rare gedachtensprong is dat niet. Per slot van rekening kunnen sommige vogels heel mooi fluiten, dus waarom niet aangenomen dat onze gevederde vrienden letterlijk tot op het bot muzikaal zijn? Als dit al een gevolgtrekking van onze voorouders is geweest, dan kan dat enerzijds duiden op hun animistisch, magisch/realistisch denken, of anderzijds berusten op hun zin voor proefondervindelijke werkelijkheid. We houden het op het laatste: zo dom waren ze tienduizenden jaren geleden nog niet. In die tijd kwam men erachter dat er muziek te halen valt uit vogelbotten.Deze notie behoeft enige bijstelling. Met het skelet van een nachtegaal als muziekinstrument kom je niet bijster ver. Diens botjes worden nergens dikker dan een naald of tandenstoker; zie daar maar eens een fatsoenlijk do-re-mi uit te krijgen. Nee, voor zijn fluiten maakte de vroege Homo sapiens gebruik van de botten van grotere vogels, en dan die welke in de vleugels zitten, zoals het spaakbeen en de ellepijp. Deze bevatten immers de meeste luchtzakken, zodat een instrumentenbouwer relatief gezien weinig werk had om de beenderen uit te hollen. Daarbij geldt de vuistregel dat hoe beter en langduriger een vogel kan vliegen, des te holler zijn vleugelbotten zijn. Daar kun je dus sneller en efficiënter een muziekinstrument van maken. Hetgeen ons te denken geeft; ga bij nader inzien toch maar liever niet proberen uw kerstkip of -kalkoen tot een fluit om te toveren. Wanneer u wat lui bent aangelegd kost dat namelijk heel veel tijd. De botten van vogels die zo goed als nooit het luchtruim kiezen zijn wat minder hol dan die van zijn broeders en zusters in de lucht, zodat u zich een slag in de rondte werkt om gewenste fluit nog vóór de volgende geboorte van Jezus af te hebben. Ter vergelijking: de prehistorische mens heeft er zo’n 10.000 jaar voor nodig gehad om te leren hoe je fluiten uit massieve mammoetbotten kunt vervaardigen. Zo gemakkelijk is het dus blijkbaar niet om een potdicht skeletdeel tot een holle buis te maken.
Bovenstaande gaat enigszins spottend om met een wetenschappelijk gegeven. De oudste fluiten – de alleroudste instrumenten zelfs - die ooit gevonden werden dateren van 40.000 jaar voor Christus. Archeologen en biologen hebben vastgesteld dat ze gemaakt werden van goeddeels holle vogelvleugelbeenderen, met name die van de grote vale gier, een lang- en hoogvlieger bij uitstek. Deze vondsten werden gedaan in de Schwäbische Alpen in het zuiden van Duitsland. De instrumenten lagen compleet in gruzelementen en waren dus niet meer bespeelbaar. Muziekwetenschappers slaagden er echter in om de zaken min of meer aan elkaar te lijmen, zodat ze zich een beeld konden vormen van het uiterlijk en het functioneren van deze betrekkelijk eenvoudige paleolithische fluit. Betrekkelijk eenvoudig zeggen we, omdat het niet meer dan een uitgehold bot is zonder mond- of kopstuk, en hooguit met een paar gaten; maar bepaald minder eenvoudig wanneer het om het bespelen van dit gereconstrueerde instrument gaat. Er dient heel wat geëxperimenteerd te worden met lipstanden en blaastechnieken voordat iemand er een aannemelijke melodie uit weet te halen.
Zo iemand is de Duitse fluitiste Anna Friederike Potengowski, die zich gespecialiseerd heeft in het tot leven brengen van oeroude muziek. In het boekje behorende bij ‘The Edge of Time’ van het label Delphian Records legt ze uit dat ze de reconstructies van verscheidene archeologische vondsten, te weten die uit de de Schwäbische Alpen (40.000 v. Chr.) en enkele uit de Franse Pyreneeën (30.000 v. Chr.) heeft weten te combineren tot een functionerende fluit die de naam isturitz kreeg. Daarbij gaat ze uitvoerig in op de speeltechniek die de prehistorische mens aangewend moet hebben om dit instrument welluidend te laten klinken. Gewoon omdat het niet anders kan dan op de manier waarop zij het doet, en dat hadden ze zoveel millennia geleden ook al in de gaten.
Let wel, Potengowski’s klanken op The Edge of Time zijn hoogstwaarschijnlijk niet dezelfde als die van de prehistorische mens. We zullen er nooit achter komen hoe het er voorstond met de muzikale perceptie van Fred Flintstone anno 40.000 voor Christus; wat vond hij mooi, wat wilde hij laten horen? We weten het niet. Bovendien bestond in zijn tijd het schrift niet eens, laat staan zoiets als muzieknotatie. Potengowski laat zich echter leiden door de mogelijkheden van haar nagebouwde instrument, en stelt vervolgens dat haar verre voorouders het ook zo hadden kunnen doen.
Laten we daarbij maar vergeten dat de hedendaagse muzikante Potengowski Bach kende toen ze haar plaat maakte. Fred Flintstone niet.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 22 DECEMBER 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Etude for Guitar No. 11 in E Minor - Heitor Villa-Lobos - 4.16
Heitor Villa-Lobos was de belangrijkste moderne componist van Brazilië. Hij heeft een groot oeuvre op zijn naam staan, waarbij hij vrijwel geen enkele setting uit de weg ging. Hier hoort u een gitaarstudie van hem, uitgevoerd door manuel Barrueco
02 Invocation of the Muse - Mesomedes - 6.31
De songs van de dichter en muzikant Mesomedes waren lange tijd de enige stukken uit de Griekse oudheid die compleet met een archaïsche muzieknotatie aan ons overgeleverd zijn. Invocation of the Muse (bedoeld wordt Calliope, de Griekse muze van de epische dichtkunst en de welsprekendheid) is daar één van. Stef Connor zingt het lied
03 Goin' Back To New Orleans - Dr. John - 4.10
Dr. John the Night Tripper, die deze artiestennaam ontleende aan een 18e eeuwse voodoo dokter van die naam, was een van iconen van de muziek van New Orleans
04 Radio Magallanes - Ibrahim Maalouf - 9.43
De Frans-Jordanes trompettist Ibrahim Maalouf kreeg een klassieke opleiding, maar koos uiteindelijk voor jazz. Het melodieuze Radio Magallanes is van zijn album S3NS (2019)
05 Linie mit Schraffur - Markus Hechtle - 10.54
Een compositie voor gitaarkwartet en klarinet van de Duitse componist en muziekdocent Markus Hechtle. Uitvoerders zijn het Aleph Gitarrenquartett, dat zich specialiseert op premieres van hedendaagse muziek, tezamen met klarinettist Ernesto Molinari
06 Ros Vespertinus - Eyvind Kang - 5.02
De sopraan Jessika Kenney, longtime medewerkster van de cosmopolitische componist Eyvind Kang, zingt het nummer Ros Vespertinus (avonddauw) van diens live album Athlantis
07 Mayuman - Anna Friederike Potengowski, Georg Wieland Wagner - 7.04
- zie boven -
08 Delphic Paean - Athenaios Athenaiou - 3.56
De eerste Delphische Hymne staat te boek als het vroegste lied met muzieknotatie van de westerse wereld waarvan de maker bekend is. Zijn naam was Athenaios Athenaiou; hij componeerde zijn muziek rond 128 v. Chr.
09 Désir - Charles-Valentien Alkan - 4.17
De pianovirtuoos Charles-Valentien Alkan, tijdgenoot en vriend van Liszt en Chopin, mag zich de laatste jaren verheugen op een toenemende belangstelling voor zijn composities. We sluiten de uitzending af met het nummer Désir, uitgevoerd door de Japanse pianist Yui Morishita
