Donderdag 3 oktober 2019
Naslagwerken noch internet geven een duidelijk antwoord op de vraag of de Franse elektronische componiste Éliane Radigue van tevoren al bepaald had dat haar belangrijkste werk de titel ‘Trilogie de la Mort’ (vrij vertaald: Drieluik van de Dood) zou gaan dragen. Vast staat dat ze het eerste deel, getiteld Kyema, nog maar nauwelijks afgerond had toen ze vernam van de dood van haar zoon Yves Arman. Hij kwam in een auto-ongeluk om het leven. Dat was in 1988; Radigue was al bezig was om het tweede deel van haar trilogie te componeren, namelijk Kailasha, vernoemd naar de Tibetaanse berg van die naam. Volgens Hindoestaanse/boeddhistische overtuigingen wachten de zielen van overledenen op die plek om toegelaten te worden tot een nieuw leven. We mogen ervan uitgaan dat Radigue dit deel voltooide in overeenstemming met de boeddhistische leer waartoe ze zich in de vroege jaren ’80 bekeerd had. Tegelijkertijd sprak ze hiermee wellicht de hoop uit dat haar zoon nòg – of beter gezegd, wéér - leefde. Want dat is waar het om draait in het Tibetaanse Dodenboek, het geschrift waar Radigue haar compositie op baseerde: de cirkel van leven en dood herhaalt zich keer op keer. Men leeft, sterft, en wordt herboren. De geest – of zo u wilt, in christelijke zin de ziel – blijft altijd bestaan.Het leven kan geen wredere grap uithalen met een moeder. ‘Grap’ is hier overigens niet het juiste woord. We kunnen beter spreken van de met niets of niemand rekening houdende achteloosheid van het toeval. Je zult als componiste maar bezig zijn om de essentie van het Tibetaanse Dodenboek muzikaal te verbeelden, van top tot teen vervuld zijn met de betekenis van leven en dood - en juist dan gebeurt er het allerverschrikkelijkste: je verliest je kind. Een mens zou er haast (bij)gelovig van worden.
Dit noodlot heeft Radigue er niet van weerhouden om haar project in 1993 tot een bevredigend einde te brengen. Ze was er toen ruim acht jaar mee bezig geweest. Mogelijk heeft juist dat moeizame, uiterst nauwgezette werken aan een compositie, zo kenmerkend voor Radigue, haar geholpen het verdriet te verwerken. We vermoeden dat het drieluik pas in dat jaar ‘Trilogie de la Mort’ gedoopt werd, dit als een dedicatie aan haar zoon.
De Trilogie bestaat uit drie cd’s:
1. Kyema verhaalt over de zes overgangsstadia in het leven van de onsterfelijke geest die in ieder van ons huist. We leven, werken, dromen en sterven, waarna we herboren worden en aan een nieuwe cyclus beginnen. Radigue verwoordde hier het geloof van de Tibetaanse, boeddhistische Nyingma traditie, zoals die vanaf ca. het jaar 800 mondeling en schriftelijk aan ons overgeleverd zijn. De teksten werden voorgedragen wanneer iemand op sterven lag.
2. Kailasha is de berg waar zielen van overledenen verlichting willen vinden. Ze hopen dan aan een nieuw leven te kunnen beginnen. Radigue had zelf graag een tocht naar die berg willen maken na de dood van haar zoon, maar dat voornemen werd gedwarsboomd door politieke geschillen tussen de Chinese, Indiase en Tibetaanse overheden, die zeggenschap wilden behouden over dit gebied. Bovendien werd de berg door de voorschriften van verscheidene oosterse religies streng beschermd. Je mocht er niet zomaar naartoe.
3. Kouma brengt het vinden van de verlichting in beeld. De mens wordt herboren en kan zijn bestaan voortzetten
Hoe gaat dit alles nu klinken volgens de muzikale opvattingen van Éliane Radique? Verwacht geen spetterende dynamiek. Zoals een criticus, ooit zei, ‘de muziek van Radigue trekt niet hardhandig aan je voeten, smekend om aandacht’. Inderdaad, haar klanken dringen zich niet aan de luisteraar op. Voor hen die niet goed luisteren lijkt het alsof je een uur lang een enkele, langgerekte toon hoort. Dat is echter niet het geval. Deze componiste, die we de kampioene van het minimalisme mogen noemen, brengt duizenden nauwelijks waarneembare overgangen in haar werken aan. Hebt u de cd en schakelt u bijvoorbeeld ineens over van minuut drie naar tien naar vijftig, dan hoort u enorme verschillen in het klankbeeld. U bent zich daar nauwelijks van bewust wanneer u de hele cd zonder sprongen draait. Toch vinden die veranderingen wel degelijk plaats; dit echter zonder u te storen. U kunt bij wijze van spreken wiskundige formules oplossen wanneer u naar de Trilogie de la Mort luistert; koken, het huis opruimen, of waar u dan ook mee bezig wilt zijn: deze muziek zit u niet in de weg. Sterker nog, alles wat u doet zal u waarschijnlijk veel lichter vallen.
Zo werkt de bewustzijnsverruimende muziek van Éliane Radigue. Die muziek is vriendelijk, zachtaardig en balsemt de ziel. Het loont de moeite om zondagavond in Oud Anders het volle uitzenduur te luisteren naar dat ene nummer dat het eeuwige leven bezingt:
Kyema.
TRACKLIST OUD ANDERS, ZONDAG 6 0KTOBER 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01. Trilogie de la Mort: Kyema - Éliane Radigue – 57.30
