Donderdag 12 september 2019
De geschiedenis van vele niet-Europese instrumenten is dikwijls met mythen omgeven. Dat is ook het geval met de kora. Dit snaarinstrument, dat afkomstig is uit de West-Afrikaanse Mandinka beschaving, zou door een bovennatuurlijk wezen aan de mensheid gegeven zijn. Het verhaal gaat als volgt: de griot Jali Mady Wuleng werd op een van zijn reizen getroffen door een oorstrelend geluid dat ergens uit de bosjes opsteeg. Hij ging op onderzoek uit en zag een djinn in een holle boomstam zitten. Dit creatuur – volgens de koran het enige wezen dat, naast engelen en mensen, van Allah een bewustzijn gekregen had – bespeelde een instrument dat Jali niet kende. Het geval zag eruit als een overmaatse gitaar of luit, met een halve kalebas als klankkast en een lange, stevige hals gemaakt uit hardhout. De snaren, maar liefst tweeëntwintig in getal, waren vervaardigd uit antilopenhuid. Jali was zodanig onder de indruk van dit merkwaardige instrument dat hij het per se wilde hebben. En uiteindelijk kreeg hij het ook, mogelijk omdat de djinn het aanhoudende gebedel van dat irritante menselijke wezen zat werd. De griot werd dus de eigenaar van een heuse kora. Hij introduceerde het enorme ding in de muzikale traditie van West-Afrika, alwaar het ‘t kenmerkende instrument van de griotten werd. Griotten, ook wel djeli’s genoemd, vervulden als rondreizende muzikanten, verhalenvertellers, geschiedkundigen en diplomaten een belangrijke functie in de cultuur van dit deel van het continent.
Toen Jali stierf, zouden zijn collega’s uit eerbetoon één van de snaren van de kora verwijderd hebben. In die snaar zou dan volgens hen Jali’s ziel voor de eeuwigheid bewaard blijven. Vandaar dat een traditionele kora het tegenwoordig met een snaar minder moet doen; het zijn er nu nog maar eenentwintig, ook al beweerde de Schotse ontdekkingsreiziger Mungo Park - die het instrument als eerste westerling in zijn reisjournaal van 1797 beschreef en het ‘korri’ noemde - dat het er achttien waren. Hoeveel snaren het oorspronkelijk geweest zijn doet er niet zozeer toe; het gaat om de schitterende, harpachtige klanken die het instrument voortbrengt, en die iedereen betoveren die ze voor het eerst hoort.
We wijzen u erop dat bovenstaande slechts één van de vele verhalen is die de ronde doen over de kora. De griotten zelf hebben door de eeuwen heen geen eenduidige uitspraak over de eventuele mythologische herkomst van het instrument gedaan. De legende van Jali is echter een van de bekendste vertellingen.
Het geheim van de kora ligt wellicht besloten in de wijze waarop het instrument bespeeld wordt. De griot zit op de grond en stalt de kora voor zich uit, met de voorzijde naar hem toegekeerd. Vervolgens grijpt hij de uitsteeksels bovenaan de klankkast met drie vingers van beide handen vast en begint met duimen en wijsvingers aan de snaren te plukken. Door de positie van instrument en artiest zou een toeschouwer kunnen menen dat de speler een dialoog voert met een gesprekspartner. Een fraai tafereel, dat de communicatieve rol van de griot als culturele en politieke gezant benadrukt; hier ziet u een muzikant die als het ware met zijn kora praat alsof het een levend wezen is.
De kora spreekt, en doet dat met de stem van een engel. Samen met zijn menselijke partner leert hij de verzamelde dorpelingen over de grote Afrikaanse koninkrijken van weleer.
Toumani Diabaté uit Mali wordt algemeen gezien als de beste koraspeler ter wereld. De man zou uit een 71 generaties tellende dynastie van begaafde muzikanten stammen. Dit gegeven valt niet te verifiëren, maar wat telt is zijn discografie, die platen bevat met de mooist denkbare kora muziek. Hij is zó goed, dat vooraanstaande muzikanten van allerlei genres hem gevraagd hebben of hij met hen wilde samenwerken. Dat heeft hij meer dan eens gedaan. Diabaté is inmiddels een internationaal gewaardeerde artiest geworden.
Zondagavond hoort u in Oud Anders 'Cheikh Oumar Bah' van Toumani Diabaté’s album Djelika uit 1995. U komt dan te weten waarom de kora gezien wordt als een van de mooiste snaarinstrumenten ter wereld; deze harp/gitaar/luit, of hoe u het ook wil noemen, spreekt met u op een vriendelijke, zachtaardige toon, en wijst u erop dat alle mensen met elkaar verbonden zijn.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 15 SEPTEMBER 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Ezkadi - Koby Israelite/John Zorn - 5.16
Een bijdrage van de multi-instrumentalist Koby Isralelite aan een van John Zorn’s mega-projecten, the Book of Angels. Het nummer Ezkadi staat op het album Orobas, dat een soort jazzrock/klezmer brengt
02 Daphne - Les Witches - 4.54
Het ensemble Les Witches probeert muziek uit de tijd van Shakespeare en net daarna weer tot leven te brengen. Daphne is een anonieme compositie uit de verzameling Mr. Playford’s English Dancing Master. Het betreft hier muziek die toentertijd populair was in kroegen en taveernes
03 By The Mark - Gillian Welch - 3.40
In de jaren ’90 van de vorige eeuw is de invloed van Gillian Welch op de herleving van Amerikaanse roots muziek zeer groot geweest. Vele muzikanten die tot de zogenaamde Alt Country en New Weird America stromingen behoorden hebben hun voordeel gedaan met haar vernieuwing van de traditionele klanken uit de bergstreken van het oosten van het continent
04 Lonely Chase - Ekseption - 3.05
Rik van der Linden van Ekseption deed niet onder voor de Britse keyboard wizards van de jaren ’70, Keith Emerson en Rick Wakeman. Maar ja, hij kwam uit Nederland, en dan heb je per definitie minder succes dan je Anglo-saksiche collega’s. Lonely Chase komt van het album Trinity, waarna de band Ekseption min of meer ter ziele ging
05 Hymne - Rosy Wertheim - 3.44
De Nederlandse componiste van joodse afkomst Rosy Wertheim zat ondergedoken in WWII, maar speelde met haar leven door zich regelmatig te laten zien in het uitgaansleven. Ze heeft de periode desondanks overleefd. Haar muziek is tegenwoordig vrijwel vergeten. Jammer, want ze heeft vele werken van een bijzondere lyrische kwaliteit geschreven. Hymne hoort u hier in de versie voor sopraan, harmonium en altviool. De uitvoerenden zijn Francine van der Heyden, sopraan; Dirk Luijmes harmonium en Remy Baudet, altviool
06 The Utility of Space - Natasha Barrett - 12.32
Elektroakoestische muziek van de Britse, in Noorwegen wonende Natasha Barrett. Ze heeft met haar werken vele prijzen in de wacht gesleept. The Utility of Space is van haar album Isostasie uit 2002
07 Cheikh Oumar Bah - Toumani Diabate - 5.53
- zie boven -
08 If Love Was a Train - Michelle Shocked - 4.07
Karen Michelle Johnston, een politiek geëngageerde singersong-writer uit Amerika, nam de artiestennaam Michelle Shocked aan. Daarmee refereerde ze aan ‘shellshock’, een oorlogsneurose die onder de PTTS (posttraumatische stress-stoornissen) valt. De song If Love Was a Train staat op haar album Short Sharp Shocked uit 1988
09 Jack Rabbit - Herbie Hancock - 5.57
Post-bop op Herbie Hancock’s derde album Inventions & Dimensions. De Puerto-Ricaanse jazz- en latin drummer Wille Bobo speelt een belangrijke rol op deze plaat
10 Small Craft on a Milk Sea - Brian Eno - 1.48
Brian Eno in samenwerking met gitarist Leo Abrahams en elektronisch componist Jon Hopkins. Als altijd is alles wat Eno maakt de moeite waard. Small Craft on a Milk Sea is de titelsong van het album uitkwam in 2010
11 Six Polonaises D824 No.2 in F major - Franz Schubert - 4.26
Het pianoduo Yaara Tal & Andreas Groethuysen voert het tweede deel uit van Schuberts Six Polonaises D824
