Donderdag 27 juni 2019
Zolang de ene helft van de wereld homoseksuele stellen het liefst van het dak afgooit en de andere helft slechts schoorvoetend een begin maakt met de gelijkberechtiging van homoparen, zullen voorvechters van het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht op zoek gaan naar iconen die de wereld tot lichtend voorbeeld kunnen dienen. Daarbij ligt het voor de hand dat men in eerste instantie de aandacht richt op de vaandeldragers van ons tijdsgewricht (Elton John, Madonna etc.). Zij kunnen immers in het hier en nu een gunstige invloed blijven uitoefenen op de beeldvorming omtrent homoseksualiteit. Soms doemden dergelijke vrije geesten op in een tijdperk waarin de gelijkgeslachtelijke liefde veroordeeld, niet erkend, of zelfs niet eens waargenomen werd. Bekeken door de bril van het heden krijgen dit soort personen een bijna magische allure. Zij moeten volgens ons wel helden geweest zijn; ze roeiden immers tegen alle stromen op en trokken zich niets aan van de heersende conventies. Hun mindere karaktereigenschappen worden dan voor het gemak maar even vergeten.
Wat te zeggen over de formidabele Anne Lister uit Halifax (1791 – 1840), die door de besmuikt lachende mannen in haar omgeving bedacht werd met de bijnaam ‘Gentleman Jack’? Deze vrouwe, behorende tot de Noord-Engelse plattelandsadel, beschikte over een uiterst krachtige, charismatische persoonlijkheid; was daarnaast intellectueel de meerdere van de meeste mannen die ze tegenkwam, en als fervent bergbeklimster manifesteerde ze zich ook nog eens als een atlete van formaat. Ging ze op sociale visite bij de families van haar eigen standing – zoals dat te doen gebruikelijk was in het Engeland van haar tijd - dan wist ze de heer des huizes meer dan eens tot een voor hem onvoordelige zakentransactie over te halen. Ze verliet het huis niet voordat ze achter de rug van de arme man om zijn hele vrouwelijke huishouding het bed in geloodst had: Anne Lister was 100% lesbisch, en die visites hadden voornamelijk ten doel om haar onverzadigbare honger naar vrouwelijk vlees tegemoet te komen. Ze liet er wat dat betreft geen gras over groeien. Zoals haar dagboeken aantonen, ging ze als verleidster zeer doortastend te werk. Verlegt u nu even de klemtoon naar het eerste deel van dit werkwoord, zodat het dóór-tastend wordt... en u krijgt het beeld van een vrouw die er geen been in zag om vrij snel na de formele kennismaking haar prooi letterlijk onder te rokken te grijpen. Jawel. Echt gebeurd. Ze rook gewoon wanneer ze het kon doen.
Anne Lister als icoon van de LGTB-beweging, dat snappen we wel. Ze had geen enkele moeite met haar geaardheid en gedroeg zich ernaar. Maar de #MeToo aanhangers van onze tijd zouden eventueel toch ietwat anders over haar gebruikelijke handelwijze kunnen denken. De dame uit Halifax deed immers in feite niet veel anders dan de mannelijke seksuele predators van alle tijden; ze dreef haar liefjes rap onder de lakens, of ze dat nu echt wilden of niet. Hoe kon toentertijd haar optreden op zo weinig verzet stuiten?
We zouden het succes van deze vrouwelijke Casanova als volgt kunnen verklaren: moeders en meisjes uit de betere standen van Lister’s tijd leidden een leven als vogeltjes in een gouden kooi. Ze zaten daar maar in hun vertrekken en probeerden de eindeloze dagen nog enigszins te veraangenamen met borduren, tekenen en een beetje musiceren. Gek veel meer was hen niet toegestaan. Het enige verzetje dat ze kenden was het lokale bal, waar moeders geëtaleerd werden als respectabele wederhelft van hun echtgenoot, en dochters als toekomstige bruiden. Voor een meisje was het wachten op een heer met geld die haar tot de zijne maakte, en haar vervolgens dezelfde gevangenis aanbood die ze altijd al gekend had. Wat een verschrikkelijk toekomstperspectief.
En dan komt daar opeens een vrouw voorbij, genaamd Anne Lister. Een vrouw die qua sociale opvattingen alle anderen een kleine 200 jaar vooruit is; die alles doet waar ‘normale’ vrouwen alleen maar van durven dromen; zich niets aan mannen gelegen laat liggen en gewoon doet wat ze wil, en die is wie ze wil zijn. Haar seksegenoten kregen als het ware te maken met een onbestaanbaar wezen van een andere planeet. Er moet een betovering van Lister uitgegaan zijn die haar weerga nauwelijks kent. En inderdaad, als je Anne’s dagboeken mag geloven lagen de vrouwen stuk voor stuk in katzwijm voor haar. Ze maakte er genadeloos gebruik van. Haar ‘slachtoffers’ begrepen nauwelijks wat hen overkwam wanneer de persoon voor wie ze zoveel bewondering hadden zich met een overdosis charme aan hen vergreep, maar ze lieten het zich vaak welgevallen. Misschien niet zo heel verwonderlijk; de seksueel ervaren Lister, zelf een vrouw, verschafte hen genot zoals de onwetende mannen van haar tijd dat doorgaans niet konden.
Lister was niet alleen iemand die seksualiteit uitsluitend zag als een behoefte waaraan nu eenmaal voldaan moet worden. Ze werd ook verliefd. De rijke erfgename Ann Walker mag als de grote liefde van haar leven gezien worden. Lister’s werkelijke betekenis voor de huidige LGTB-beweging ligt dan ook besloten in het feit dat ze met Walker wilde trouwen. In zekere zin deed ze dat ook, toen ze samen met haar geliefde op paaszondag 1834 de heilige communie tot zich nam in de Holy Trinity kerk te York. De twee beschouwden zich vanaf dat moment getrouwd en leefden naderhand samen op Lister’s eigen landgoed Snibden Hall. Ongelofelijk. Die twee durfden het toch maar.
De BBC heeft inmiddels een documentaire en een fictionele TV-serie (2010) aan het fenomeen Anne Lister gewijd. Op dit moment draait er een tweede serie, getiteld ‘Gentleman Jack’, met in de hoofdrol de actrice Suranne Jones. In onze ogen weet Jones zeer overtuigend gestalte te geven aan de overrompelende persoon die Lister geweest moet zijn. We zien een energieke, hyperintelligente vrouw die blaakt van het zelfvertrouwen en eigenlijk nooit aan zichzelf twijfelt. De theme song ‘Gentleman Jack’ van het Yorkshire folkduo O’Hooley & Tidow weerspiegelt de dartelheid en tongue-in-cheek brutaliteit van de dame in kwestie perfect. Wie kan Anne Lister weerstaan? Tsja, niemand. Maar u heeft het nakijken als u een man bent. Lister zou geen enkele romantische belangstelling voor u gehad hebben.
Aan het begin van ons uurtje Oud Anders hoort het nummer van O’Hooley & Tidow. Een correctie is hier overigens op zijn plaats: in de uitzending zeggen we dat het duo afkomstig is uit Ierland. Dat klopt niet. Net zoals Lister zijn de dames geboren en getogen in Yorkshire.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 30 JUNI 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Gentleman Jack - O'Hooley & Tidow - 2.46
- zie boven -
02 Gulag - Peschij etap - Viktor Wlassow - 4.07
Viktor Wlassow is een van de opmerkelijkste moderne componisten voor de accordeon. U hoort Karin Küstner een deel uit zijn Gulag vertolken
03 Yin - United Jazz & Rock Ensemble - 5.42
Jazzrock fusion uit 1978. Klinkt patent; de jongens weten wat ze doen
04 Come On If You're Coming - Sonny Terry and Brownie McGhee - 5.55
De vrijwel blinde mondharmonicaspeler Sonny Terry en de kreupele gitarist Brownie McGhee vormden tot aan de jaren ’70 een van de populairste duo’s van de voor- en naoorlogse blues. U hoort ze hier live in het Penelope Cafe te Montreal, Canada
05 Islamey - Mili Balakirev - 8.51
De Russische componist Mili Balakirev kreeg het prachtige stuk Islamey naar eigen zeggen aangereikt door een Tsjerkessische prins. Hij maakte er een piano arrangement van. Idil Biret voert het uit
06 G-Spot Tornado - Frank Zappa door Struber Z'Tett - 3.20
Struber Z'Tett is een ensemble afkomstig uit de Elzas. Hier spelen ze een bekend nummer van Frank Zappa, zoals dat verscheen op diens album Jazz from Hell uit 1986
07 The Tourist - Sarah Jarosz - 4.52
Sarah Jarosz mag gelden als een van de begaafdste folksong writers van Amerika. U hoort haar hier met het nummer The Tourist van haar album Follow Me Down uit 2011
08 Computer Piece No. 1 - Vladimir Ussachevsky - 3.49
De geëmigreerde Rus Vladimir Ussachevsky heeft een enorme invloed gehad op de ontwikkeling van de elektronische muziek in Amerika. Computer Piece No. 1 is uit 1968
09 Cello Sonata in G minor Op. 19: Allegro Scherzando - Serge Rachmaninov - 6.21
Fraaie muziek voor cello en piano van Serge Rachmaninov. De cellist Daniel Shafran voert het voor u uit; hij was een leeftijdsgenoot van Mstislav Rostropovich en stond op gelijke hoogte met deze legendarische muzikant
10 The Touch Of Your Lips - Bill Evans - 4.42
Na Bud Powell was Bill Evans misschien wel de beste jazzpianist van de naoorlogse periode. Zijn invloed op het onvolprezen album Kind of Blue van Miles Davis is heel groot geweest. Hier speelt hij op het Montreux Jazz Festival in 1968
11 Requiem Aeternam - Herbert Howells - 3.45
Schitterende koormuziek van Herbert Howells (1892 – 1983), uitgevoerd door The Choir of Trinity College Cambridge
12 Cloud 4 - Brian Eno - 1.42
Krijgt u ooit genoeg van Brian Eno? Nou, wij niet. Cloud 4 is van zijn album Drums Between the Bells uit 2011. U hoort hem hier orgel spelen en zingen
