Donderdag 20 juni 2019
Toen de Nederlandse overheid daags na de ontploffing van de kernreactor in Tsjernobiel (26-04-1986) een waarschuwing deed uitgaan naar de boeren om vanwege het stralingsgevaar de koeien niet op het veld te laten grazen, hebben velen misschien gedacht dat het allemaal niet zo’n vaart zou lopen. Een naïeve conclusie, zoals de recentelijk verschenen HBO serie ‘Chernobyl’ aantoont; de vaart zat er namelijk gruwelijk hard in. Het is te danken aan een aantal geniale kerngeleerden dat de zaken niet duizendmaal erger uitpakten dan ze al deden. Deze academici schatten de dreigende gevaren juist in. Ze stelden met vallen en opstaan een werkplan op om de problemen het hoofd te bieden. Waren deze wetenschappers laffer geweest tegenover de machtige, altijd alles ontkennende partijpolitici, dan hadden ze deze heren er niet van weten te overtuigen dat er met man en macht ingegrepen diende te worden. Een paar weken later zou dan zo ongeveer half Europa onbewoonbaar verklaard zijn geworden. Ja, zo erg was het. Hieronder beschrijven we in het kort wat er allemaal had kunnen gebeuren. In eerste instantie probeerde men met een mengsel van zand en borium het vuur te beteugelen dat in de krater van de ontplofte reactor ontstaan was. Borium kan tot op zekere hoogte de in het rond schietende neutronenstorm beheersen die er bij een dergelijke brand vrijkomt. De radioactieve uitstoot naar de atmosfeer wordt zodoende enigszins beperkt. De geleerden beseften echter heel goed dat onder die lading zand het vuur onverminderd voortraasde, met verschrikkelijke gevolgen: onverhoopt zou het zand smelten tot een lavastroom die zich een weg kon banen naar een reusachtig waterreservoir op het terrein van de kerncentrale. Een stoomontploffing leek onvermijdelijk; alles in een straal van 25 kilometer zou daardoor van de aardbodem geveegd worden, de overige drie reactoren inbegrepen. Dat laatste zorgde dan weer voor een verspreiding van een ongekend hoge radioactiviteit in alle omringende landen. Een tragisch requiem voor grote delen van Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Oekraïne, Hongarije, Polen, Oost-Duitsland en wie weet de overige landen in Europa. Alles – al dan niet organisch - zou kapot gegaan zijn in deze regio’s.
De wetenschappers verzochten president Gorbatchov om een ‘moordlicentie’: er moesten hoe dan ook drie mensen naar het reservoir gestuurd worden om al dat water via de kranen weg te laten lopen. Deze drie zouden na hun ingreep absoluut aan stralingsziekte komen te overlijden, zo wist men.
De operatie van deze helden was succesvol. Merkwaardig genoeg hebben ze het tegen alle verwachtingen in alledrie overleefd. Het eerste gevaar was bezworen. Volgde het tweede...!
En hoe zat dat in elkaar? De oververhitte kern van de ontplofte reactor smolt en vrat zich door de bodem heen. Zodoende kon er een enorme hoeveelheid radioactief puin in het grondwater terecht komen. De rivier de Djepnr zou vervolgens alles afvoeren naar de Zwarte Zee, die dan doder werd dan de Dode Zee - eventueel de Egeïsche en Middellandse Zee in haar val meeslepend. De geleerden zagen weinig kans voor de mensheid in Europa als dit doemscenario zich daadwerkelijk zou voltrekken. De kans erop was ongeveer 1 op 2. Oplossing: men lijfde mijnwerkers in om een tunnel te graven die de hitte afvoerde. En ook dat is gelukt. Hoeveel mijnwerkers daarbij om het leven gekomen zijn is iets dat de KGB en de Russische autoriteiten waarschijnlijk wel weten. Deze cijfers werden echter nooit gepubliceerd.
Persoonlijk hield ik mij toentertijd nauwelijks bezig met de eventuele gevolgen van Tsjernobyl. Dat kwam omdat ik in dat jaar de laatste hand legde aan mijn afstudeerscriptie, een taak die me zozeer in beslag nam dat de buitenwereld er even niet toe deed. Ik herinner mij echter dat ik ergens op een aanplakbord in Nijmegen een ludieke poster zag die scherp commentaar gaf op de gebeurtenissen in de Oekraïne.
Om het effect van die poster te beschrijven verwijs ik naar de beroemde reclameslogan ‘Melk. De Witte Motor.’ Deze werd rond 1983 bedacht door het duo Harry Kramp en Frans Hettinga. Volgden een aantal affiches, getekend door Hettinga. In 1986 ontwierp diezelfde graficus een paar alleraardigste varianten op dit thema; overal in het land verschenen er toen posters waarop een soort marsmannetjes afgebeeld stonden, genoeglijk nippend van hun glaasje melk. Daaronder de tekst ‘Gnerk. De Witte Gnotor’. De boodschap was natuurlijk duidelijk: zelfs aliens werden zich al snel bewust van het beste product dat deze aardbol te bieden had, melk dus. De meest energierijke drank in het universum.
Nu even terug naar die andere poster in Nijmegen. Degene die hem gemaakt had was onmiskenbaar een begaafde striptekenaar. Zijn spotprent was gebaseerd op de gnotorreclame van Hettinga, en hij had er veel werk van gemaakt: ik zag een aantal eigenaardig gevormde ruimtewezentjes verdoold ronddwalen in een donker landschap, sommigen van hen met een glaasje melk in de hand. Daaronder geen slogan, maar een enkel woord, analoog aan Hettinga’s ‘gnerk’taaltje:
TSJERNOGNYLK
Laat u dat maar eens even bezinken.
Het mag duidelijk zijn dat er hier geen vriendelijke marsmannetjes werden afgebeeld, maar de door straling verteerde kinderen van Tsjernobyl (en heel Europa); geen gezond glas melk, maar een kroes met allesvernietigende radioactieve inhoud. Knap bedacht door de protesterende tekenaar. Dat ene woord verleende een radicaal andere betekenis aan de originele Hettinga poster. Mocht u overigens nog steeds denken dat het in die tijd allemaal niet zo’n vaart liep, google dan eens die exacte frase: ‘De kinderen van Tsjernobyl’. De afbeeldingen die u vindt kwam ook ik tegen. Het gaat hier om kinderen die onder invloed van de straling zwaar verminkt ter wereld kwamen. Uit piëteit voor de slachtoffers plaats ik ze hier niet.
Zondagavond draaien we delen uit de soundtrack behorende bij deze voortreffelijke serie. De muziek werd gecomponeerd door de IJslandse celliste Hildur Guðnadóttir. Om de juiste effecten te bereiken nam ze het merendeel van haar composities voor de serie op in verlaten fabriekshallen e.d. Maar het is niet alles kommer en kwel wat ze laat horen. Sommige nummers mogen we kwalificeren als de mooiste, weemoedigste songs die er de afgelopen jaren gecomponeerd werden.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 23 JUNI 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Vichnaya Pamyat - Hildur Guðnadóttir - 4.07
Een onderdeel van de OST van de HBO televisieserie Chernobyl. Zie boven
02 Vierd Blues - Miles Davis - 6.30
Miles Davis en zijn kwintet, waaronder saksofonist Sonny Rollins. Het nummer werd in 1956 opgenomen
03 Crawl After You - M. Ward - 3.40
De singer-songwriter M. Ward wordt wel eens vergeleken met Tom Waits. Daar kunt u over twisten, maar feit is wel dat Ward in ieder geval een even authentieke sound heeft als Waits
04 Líður (Chernobyl Version) - Hildur Guðnadóttir - 2.48
- zie track 01 en boven -
05 Miziki - Dobet Gnahoré - 3.54
Vrijdag 12 juli staat ze op het North Sea Jazz Festival, deze zangeres, danseres en percussioniste uit Ivoorkust. Haar muziek wordt omschreven als ‘grensoverschrijdend, krachtig en ritmisch’
06 Recercare - Ascanio Mayone - 3.36
De Italiaanse Mara Galassi, gespecialiseerd op historische harpen, waakt over haar privé leven. Niemand weet erg veel van haar af, behalve dan dat ze een fenomenale harpiste is. Op haar legendarische album Il Viaggio de Lucrezia vertolkt ze o.a. het Recercare van de Napolitaan Ascanio Mayone (1570 – 1627)
07 Symphony No.1 in E major, Op.5 - Scherzo. Allegro - Alexander Glazunov - 4.54
Een revolutionair als Modest Mussorgsky was hij niet, deze welgestelde erfgenaam van een grote Russische uitgever. Toch wordt hij gezien als een van Ruslands begaafdste symfonisten
08 Evacuation - Hildur Guðnadóttir - 4.43
- zie track 01 en boven -
09 Mama Let Me Lay It on You - Blind Boy Fuller - 2.59
Blind Boy Fuller was samen met Reverend Gay Davis, Blind Willie McTell en Blind Blake de belangrijkste vertegenwoordiger van de East Coast Blues, de zogeheten Piedmont style
10 Ištaratu - Margareta Ferek-Petric - 6.17
De klavecimbel is al oud en geldt als een van de voorlopers van de piano. Je kunt er echter heel goed hypermoderne stukken op spelen. Het instrument is dus nog lang niet uitgerangeerd, zoals klaveciniste Maja Mijatovic laat horen in haar vertolking van Margareta Ferek-Petric’s Ištaratu
11 Turco Peshref (fragment) - Ensemble Cantilena Antiqua - 6.26
Het Ensemble Cantilena Antiqua brengt klassieke muziek en volksmuziek uit middeleeuwen en renaissance
12 Ripples in a Water Scene - Lubomyr Melnyk - 6.50
De Oekraïense componist Lubomyr Melnyk maakt zogeheten ‘doorlopende muziek’, een pianotechniek gebaseerd op extreem snelle noten en complexe notenreeksen, meestal met het pedaal ingedrukt gehouden. U hoort Ripples in a Water Scene van zijn album Rivers and Streams
