Donderdag 25 april 2019
Bij westerlingen bestaat het beeld dat de keizer van Japan van oudsher over de absolute macht in zijn land zou beschikken. Volgens de Japanse mythologie stamde hij immers af van de zonnegodin Amaterasu en stond als zodanig boven de gewone stervelingen. Iedereen was verantwoording schuldig aan dit wezen van hemelse oorsprong. De positie van de keizer binnen de Japanse samenleving zat echter niet zo eenvoudig in elkaar als het lijkt. De tenno (het Japanse woord voor de keizer) werd weliswaar beschouwd als goddelijk symbool voor de eenheid van Japan, maar het uitvoerend gezag rustte toch eerder bij de militairen. Die stonden onder bevel van de shogun, en deze was het die doorgaans het politieke beleid in binnen- en buitenland bepaalde. De keizer mocht zich bezig houden met rituelen die de verbondenheid van het Japanse volk benadrukten. Eeuwenlang had hij niet meer dan een representatieve functie.
‘Niet meer dan’, zeggen we, maar daarbij dient de kanttekening geplaatst te worden dat deze representativiteit in Japanse ogen heel wat meer inhield dan wat we er in de moderne westerse monarchieën onder verstaan. De keizer werd aanbeden als de echte heerser van de natie, van wie niet verwacht werd dat hij zich verlaagde tot platvloerse steekspelletjes om de macht. Op de vraag of de keizer nou eigenlijk de baas was in het land krijgen we dan ook een tweeledig antwoord: ja en nee. ‘Nee’ omdat hij weinig invloed uitoefende op de maatschappelijke koers van het land; ‘ja’ omdat zijn symboolfunctie als belangrijker gezien werd dan de taken van de wereldse bestuurders. Deze dubbelzinnige situatie bleef gehandhaafd, ook nadat de keizer tijdens de Meiji-restauratie van 1867 een einde had gemaakt aan het bewind van de shoguns.
Diezelfde ambiguïteit ten aanzien van het keizerlijk ambt maakt het ook zo moeilijk om de vorst aan te wijzen als de hoofdverantwoordelijke voor de Japanse wandaden in WWII. Hirohito mag dan niet degene zijn geweest die de militairen de opdracht gaf om half Azië onder de voet te lopen, maar het werd wel in zijn naam gedaan. Als het officiële gezicht van een land dat zich schurkachtig gedroeg werd hij zelf ook een schurk. Of hij die rol van boosdoener wellicht tegen wil en dank op zich nam blijft tot op de dag van vandaag omstreden. Mogelijk zag de man een derde - op dat moment overigens niet voorradige – atoombom al op zijn eigen paleis vallen en besloot hij tot overgave uit lijfsbehoud, wie zal het zeggen. Een keizer is per slot van rekening ook maar een bang mensje, zelfs al staat er een godin aan het begin van zijn genealogie.
Na deze simplistische uiteenzetting over de historische Japanse staatskunde kunnen we overgaan tot datgene waar het in Oud Anders om draait. En daar wordt het bijzonder: sinds de Heian periode (794 tot 1185) werd er aan het keizerlijk hof een vorm van muziek gespeeld die niet buiten de paleismuren trad. Niemand anders dan de keizer en de zijnen kregen die klanken te horen. Gagaku, zoals de officiële naam luidt, werd via China, India en Korea geïmporteerd en door de eeuwen verfijnd tot een kunstdiscipline die we nu aanduiden als de enige echte Japanse klassieke muziek. Het voorrecht om deze muziek uit te voeren was voorbehouden aan een paar families. In de gagaku ensembles van tegenwoordig, die niet meer uitsluitend voor de keizer musiceren, zijn er nog afstammelingen van die eerste families van hofmuzikanten te vinden. Met andere woorden, iemand speelt gagaku, en hij kan er eventueel een 1200 jaar oud bewijs voor aanvoeren dat hij daartoe gerechtigd is. Ongelofelijk! Het geeft nog maar eens aan hoeveel waarde er in Japan gehecht wordt aan traditie.
Gagaku kent een aantal onderverdelingen. Zo zijn er composities die puur instrumentaal zijn; anderen worden gecombineerd met zang en/of dans. Zondagavond laat Oud Anders u een zogeheten kangen horen, i.e. een stuk dat op blaas-, slag- en snaarinstrumenten gespeeld wordt. Zang en dans komen er niet bij aan te pas. Vooral de aparte klank van de sho, het Japanse rechtopstaande mondorgel, zal u opvallen. Dit instrument is een van de voorlopers van onze mondharmonica.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 28 APRIL 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Nisi Dominus - Cum Dederit - Antonio Vivaldi - 4.52
Een van de mooiste stukken die Vivaldi ooit geschreven heeft, en dat wil wat zeggen. De man grossierde in fraaie melodieën. Countertenor Gérard Lesne zingt
02 Chant de Passion Pasam - Clement Fernando & Les Chanteurs de Duwa - 5.37
Traditionele paasmis ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de aanslagen in Sri Lanka 2019
03 Turn on Your Lovelight - James Cotton - 2.31
Drummer en mondharmonica specialist James Cotton kende iedereen in de wereld van de blues en rock. Hij heeft o.a. veelvuldig samengewerkt met Howlin’ Wolf en Muddy Waters
04 Sitno Shopsko Oro - Turlu Tursu - 4.52
Het Belgische trio Turlu Tursu ziet er geen been in om drum ’n bass te combineren met de accordeon. Klinkt fantastisch
05 Miroirs: Une Barque sur L'ocean - Maurice Ravel - 7.21
Een bootje op de oceaan…Maurice Ravel kan niet stuk wanneer hij aan water denkt. Pianiste Ragna Schirmer speelt
06 Distant Fingers - Patti Smith Group - 4.19
The Godmother of Punk werd ze genoemd, de Amerikaanse singer-songwriter en dichteres Patti Smith. Distant Fingers is van haar album Radio Ethiopia uit 1976
07 Leap Frog - Albert Ayler - 3.15
Albert Ayler speelde ooit in een militaire kapel. Hier speelt een fanfare van het leger, met de free jazz saxofonist als een van de muzikanten
08 Kishubraku No Ha - Sociëteit Kokusai Bunka Shinkokai - 7.10
- zie boven -
09 Buck Creek Girls - Hobart Smith - 2.11
De Amerikaanse old-timer Hobart Smith bespeelde de banjo zoals weinigen voor of na hem
10 Thousand Year Heat - Transglobal Underground - 4.42
De Londonse groep Transglobal Underground brengt een potpourri van folk uit alle werelddelen, hiphop, triphop, techno en wat nog niet meer
11 Tapu Mo E Piu 'O Tafahi - Faikava Choir - 3.46
De naam Faikava verwijst naar de gewoonte van de mannen op de Tonga archipel (Polynesië) om tijdens speciale bijeenkomsten gezamenlijk kava te drinken, een aftreksel van een plant die een licht euforische werking heeft en op Tonga als een soort alcohol gezien wordt. De heren zitten in een kring en geven een kroes met drank aan elkaar door. Er wordt daarbij gezongen
12 Old Jerusalem - Will Oldham - 2.16
Lo-fi muziek van de Amerikaanse singer-songwriter Will Oldham, ook wel bekend als Bonny Prince Billy
