Donderdag 4 april 2019
Het leven van Hanns Eisler valt niet in een paar woorden samen te vatten. Deze Oostenrijks/Duitse componist heeft op zoveel verschillende plaatsen gewoond en gewerkt dat een biograaf pas na jaren van studie voldoende materiaal verzameld zou hebben om ‘n enigszins verifieerbare levensbeschrijving aan het papier te kunnen toevertrouwen. Er loopt echter een rode draad door het bestaan van deze kosmopoliet tegen wil en dank: waar hij zich ook probeerde vestigen, vroeg of laat kon hij erop rekenen dat de thematiek van zijn werken op weerstand van de autoriteiten stuitte. Misschien heeft dat te maken met het feit dat hij de verheffing van het volk zag als een strijd die nooit meer op zou houden. Na elke revolutie ontstaat er immers weer een nieuwe elite die de macht opeist en alle anderen onderwerpt. Eisler, die zich in het bruisende anarchistisch-artistieke leven van de Weimarrepubliek als een vis in het water voelde, had dat als geen ander in de gaten. Hij bleef dan ook de onderdrukten van deze wereld onophoudelijk van succesvolle strijdliederen voorzien.Het spreekt vanzelf dat Eisler’s strijdliederen Entartet werden verklaard in het nationaalsocialistische Duitsland. Hitler en de zijnen hadden weliswaar de mond vol van ‘Das Deutsche Volk’, maar bedoelden daar weinig anders mee dan een natie van onmondige slaven die zich willoos door de Führer moesten laten leiden. Een opstand van de lagere sociale klassen was in deze door militaire rangen en standen bestuurde dictatuur ongewenst; joden en bolsjewieken werden over één kam geschoren en gelijkelijk als Untermenschen bestempeld.
Eisler’s poging om aan de nazi’s te ontkomen resulteerde in eerste instantie in een vlucht naar Wenen. Oostenrijk kende echter in de periode van vóór de Anschluss al zijn eigen tiran in de persoon van bondskanselier Engelbert Dollfuss. Deze verbood alle politieke partijen, hetgeen Eisler – als gewoonlijk zeer alert op alle vormen van fascisme – deed besluiten om zich wederom uit de voeten te maken. Volgde een lange reeks omzwervingen, welke hem onder andere in het door Franco belegerde Madrid deden belanden. En dat was nou ook al niet direct een situatie waarin een vrijheidslievende socialist zich wenste te bevinden.
Uiteindelijk kon een jood die socialistische liederen schreef zich niet handhaven in een Europa dat onder de voet gelopen dreigde te worden door de nazi’s. Zoals vele artiesten vóór hem waagde Eisler dus de grote oversteek naar het land van de vrijheid, de VS. Dat was in 1938. Daar verging het hem aanvankelijk goed. Zijn soundtracks voor anti-Duitse oorlogsfilms werden gewaardeerd. Maar de FBI kreeg hem al vanaf 1942 in het vizier. Eisler’s liederen tegen autoriteit in welke vorm dan ook maakten hem in hun ogen verdacht; hij kwam op de zogeheten Hollywood Blacklist terecht, een politieke beweging die het werk voor artiesten met communistische sympathieën onmogelijk maakte. Tegenover de HUAC (House Committee on Un-American Activities) moest hij zich verantwoorden voor zijn affiniteit met het socialisme. Tragisch: zijn eigen zus Ruth, nota bene een vooraanstaand lid van de communistische partij ten tijde van de Weimarrepublik, maar afgezworen communiste toen ze eenmaal voet aan Amerikaanse bodem zette, getuigde tegen hem. In 1948 werd Eisler uitgezet.
De componist vertrok naar Oost-Duitsland. Ook daar werd hij in eerste instantie gewaardeerd, vooral ook vanwege het anthem dat hij voor de jonge socialistische natie schreef. Maar een man die protestliederen bleef componeren werd uiteindelijk ook daar een halt toegeroepen. De strijd was immers gestreden, zo dacht men daar aan de top van de regering. De communistische heilstaat wenste songs te horen die het welslagen van de revolutie van het proletariaat benadrukten. Eisler’s liedjes trokken dat socialistische succes in twijfel.
Het komt erop neer dat de arme Eisler het nergens goed kon doen. Kwaadaardige Nazi’s, liberale Amerikanen, Oost-Duitse communisten, ze hadden allemaal wat tegen hem. In de uitzending van Oud Anders willen we zondagavond alle vooroordelen tegen Eisler voorgoed de kop indrukken met zijn toonzetting van Kurt Tucholsky’s gedicht ‘Muttern’s Hände’. Dit prachtige lied benadrukt het enige in deze wereld wat er werkelijk toe doet, iets dat zich eenvoudig laat samenvatten met het woord liefde. Zie hiervoor de uitstekende vertaling van Willem Willink hieronder.
Je hebt het brood gesmeerd,
onze kleren gekeerd,
ons het pannetje toegeschoven
en de sokken gestopt
en ons ondergestopt…
allemaal met je handen.
Hebt de melk afgedekt
en ons toffees verstrekt
en kranten de wijk rondgedragen,
hebt geschild en versteld
en de hemden geteld…
allemaal met je handen.
Hebt ons menigmaal
ook het warme onthaal
van een oplawaai gegeven.
Hebt ons grootgebracht,
we waren met acht,
zes zijn nog in leven…
allemaal met je handen.
Heet waren ze en koud,
nu zijn ze oud.
En met al onze schade en schande
zijn we huiswaarts gegaan
en we schikken weer aan
en dan strelen we je handen.
Dagmar Krause zingt het voor u. Deze avant-garde muzikante laat zich niet onder een enkele stijl vangen en doet in alle vrijheid wat ze wil, of het nu om rock, cabaret of wat dan ook gaat. Kortom, ze is een artieste naar Eisler’s hart.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 7 APRIL 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Let The Four Winds Blow - Dave Bartholomew - 4.02
Gezellige jazz uit New Orleans van Dave Bartholomew. De man is inmiddels bijna 99 jaar oud en behoort tot de best verdiendende muzikanten van de VS, jawel
02 Suite Compostelana: Preludio - Federico Mompou - 3.32
De Catalaanse componist Federico Mompou geniet een cultstatus als de Spaanse Erik Satie. Eigenlijk schreef hij voornamelijk voor piano, maar ook zijn er gitaarcomposities van hem bekend. U hoort er twee in deze uitzending, te beginnen met de Prelude uit de Suite Compostelana. Marco Ramelli voert het uit
03 Mutterns Hände - Hanns Eisler - 2.05
De Duitse zangeres Dagmar Krause, ooit begonnen als hardrock zangeres, is bekender geworden als vertolker van de de protestliederen uit de periode van de Weimar Republik. Hier zingt ze een nummer van Hanns Eisler
04 Bald Headed Woman - The Kinks - 2.44
You Really Got Me en Lola van The Kinks zijn natuurlijk superbekend. Maar de band met frontzanger Ray Davies heeft wel meer goede nummers geschreven. Hier een song van hun debuutalbum The Kinks uit 1964
05 Passacaglia della Vita nella Vita - anoniem (16e eeuw) - 6.36
Uitvoerende muzikanten van de Renaissance konden dikwijls meesterlijk improviseren. Ze pasten zich bij elke nieuwe ontwikkeling aan. Vandaar dat een hedendaagse vertolking van een stuk uit die tijd best moderne elementen mag hebben, zo denkt het ensemble Capella de La Torre. We horen hier dus een anachronistische jazz accordeon temidden van conventionele klassieke instrumenten, en dat klinkt lang niet slecht
06 Raga Gavati: Drut Gat in Teen Taal - Nikhil Banerjee - 7.33
Ravi Shankar, Vilayat Kahn en Nikhil Banerjee waren de drie groten van de Indiase sitar in de 20e eeuw. Hier hoort u een deel uit de Raga Gavati van Banerjee
07 Raven City - Nancy Elizabeth - 5.08
De Britse folkzangeres en multi-instrumentaliste Nancy Elizabeth nam een groot deel van haar werk op in haar eigen woning. Dat deed ze professioneel genoeg. Raven City is van haar in 2013 verschenen album Dancing uit 2013. Ze zong het in haar eigen flat in Manchester
08 Vioolconcert no. 1: Scherzo Vivacissimo - Serge Prokofiev - 3.29
Een van die supersnelle, dartele composities van Prokofiev. Het Scherzo uit zijn vioolconcert no. 1 lijkt wel een race uit een formule 1 circuit
09 Moon of the Heart - Yoshikazu Iwamoto - 5.48
Yoshikazu Iwamoto is een van die componisten die het westen als weinig anderen met de traditionele Japanse bamboefluit de Shakuhagi kennis heeft laten maken. Moon of the Heart is van zijn album Spirit of Silence
10 Ball 'n Chain - Big Mama Thornton - 5.56
Ball ‘n Chain is toch van Janis Joplin, en Hound Dog van Elvis Presley? Nee dus. Deze twee sterren gingen er vandoor met nummers van Big Mama Thornton. Voor Hound Dog kreeg ze 500 dollar, voor Ball ’n Chain niets
11 Quatrième Pensée: Energetic and focused - Jean Derome - 5.32
Moderne jazz van de in Canada geboren saxophonist Jean Derome en zijn band
12 Suite Compostelana: Muneira - Federico Mompou - 2.51
- zie track 03 -
