Donderdag 9 mei 2013
Onder een van de zeldzame Youtube clips waarin de chitarrone bespeeld wordt, schreef een bezoeker het volgende ludieke commentaar: “De legende wil dat de NASA nog steeds op zoek is naar het eind van deze luit”. Er is hier natuurlijk sprake van enige ko(s)mische overdrijving, maar om u een indruk te geven van de grootte van het instrument verwijzen wij u naar de video hieronder. U ziet daar de beroemde Christina Pluhar met een geval op schoot dat in eerste instantie een uitvinding lijkt te zijn van een of andere hedendaagse klankensmid wiens fantasie op hol is geslagen. Modernisten willen immers nogal eens experimenteren met de vorm van instrumenten, vaak op het absurde af. Maar nee, de reusachtige chitarrone is niet van onze tijd, het instrument bestaat al eeuwen. Deze telg van de familie der aartsluiten, met een lengte die varieert van 160 tot 200cm, werd in de zestiende eeuw ontworpen om de gewone luit een vollere klank te geven. Er was behoefte aan een luit die een rol kon spelen in de zich nieuw ontwikkelende stijl van begeleiding met basakkoorden (basso continuo) binnen complexe muziekstukken. Daartoe bracht men vijf tot soms acht extra bassnaren aan op – of beter gezegd, naast - een tweede hals die in het verlengde ligt van de eerste hals. Halverwege zit de eerste kraag (de schroevenhouder) voor de traditionele zes snaren en helemaal op het eind is er een tweede kraag. Daarmee worden de bassnaren gestemd. Let op: de bassnaren ‘zweven’ dus en worden tijdens het spelen niet tegen de hals aangedrukt om ze te verkorten. Ze worden uitsluitend getokkeld.Het duurt even voordat de clip deze keizer onder de luiten in zijn volle glorie toont. Wacht u dat moment geduldig af en laat u eerst bedwelmen door de prachtige klanken van het instrument. En u zult zeker gefascineerd raken: Pluhar speelt de Arpeggiata uit Giovanni Kapsberger’s Libro Primo d’Intavolatura di Chitarrone, een van de mooiste stukken die ooit voor het instrument geschreven werden. In een arpeggiata worden de snaren die het akkoord vormen niet tegelijkertijd, maar in hoog tempo achter elkaar aangeslagen. Dat geeft een soort watervaleffect van elkaar snel opvolgende klanken. Prachtig om te horen, lastig om te spelen, vooral als dat moet gebeuren op een moeilijk hanteerbaar gevaarte als de chitarrone. Christina Pluhar kwijt zich echter voorbeeldig van haar taak!
Tegen 1m55s is het dan zover. U ziet de verlengde hals bijna het breedbeeld uitschieten en begrijpt onmiddellijk het probleem van de cameraman. Want wat wil hij tonen? Handen, gezicht en vooral de concentratie van de speler, of de volledige omvang van het instrument? Kiest hij voor het laatste, dan moet hij met zijn camera flink uitzoomen. De kijkers zien dan een naar verhouding klein mensje dat als het ware een slagschip probeert te omarmen. Het visueel spectaculaire krijgt zodoende de overhand en leidt af van de muziek zelf. Om die reden hebben wij gekozen voor deze clip, die weliswaar iets minder van de luit laat zien, maar op het puur muzikale vlak veruit de beste versie is van de Arpeggiata die we op Youtube konden vinden. Christina Pluhar beschikt over een beheersing van dit grootse instrument waar vele andere luitspelers haar om zullen benijden.
Komende zondag zult u van bovengenoemde Giovanni Kapsberger een langer stuk horen, de Toccata 1a, geschreven in 1640. Deze wordt uitgevoerd door professor Paul O’Dette, een Amerikaanse luitenist die al vele onderscheidingen voor zijn spel in ontvangst mocht nemen.
Playlist OUD ANDERS, zondag 12 mei 2013
01. Serious - Todd Rundgren - 4.13
02. House Of Twang - Dreyblatt & the Orchestra of Excited Strings - 3.14
03. Taragalte - Oum - 7.12
04. Free Jazz (fragment) - Ornette Coleman - 8.53
05. I've Endured - Ola Belle Reed - 2.52
06. Toccata 1a (1640) - Giovanni Hieronymus Kapsperger - 6.27
07. Sarama - Rokia Traore - 5.04
08. Tanzmusik: 5 Pieces for Solo Harp - Prelude - Glenn Buhr - 2.48
