Donderdag 31 januari 2019
Vrijwel iedereen die van klassieke muziek houdt kent Gustav Holst’s orkestrale suite The Planets. In dit werk (ontstaan tussen 1914 en 1917) worden de toentertijd bekende planeten muzikaal beschreven. Pluto kon hij logischerwijs niet in zijn suite opnemen, want deze ijsklomp, die inmiddels zijn status als planeet heeft verloren, werd pas in 1930 ontdekt. Mars, Venus, Mercurius, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus komen echter allemaal aan bod. Critici hebben er veel werk van gemaakt om aan te tonen dat Holst redelijk thuis was in de astrologie. De componist had dat immers zelf met zoveel woorden gezegd. De delen van zijn suite zouden dan de karakteristieken vertonen zoals die door beoefenaars van de sterrenwichelarij aan de planeten worden toegekend. Was dat tot op grote hoogte het geval geweest, dan had de man om te beginnen al een doodzonde begaan door zon en maan achterwege te laten. Dit zijn namelijk de ‘planeten’ die vanuit astrologisch standpunt bezien het meeste gewicht in de schaal leggen.
Vast staat dat Holst een grote belangstelling had voor astronomie, de op feiten gebaseerde sterrenkunde. Nu zal een astronoom - of hij nu een hobbyist is of een geleerde - de noties van de astrologie schouderophalend van de hand wijzen. Hoe kon het dan gebeuren dat Holst deze pseudo-wetenschap toch als uitgangspunt voor zijn suite nam? Het antwoord is simpel: tijdens een vakantie in Mallorca (1913) brachten de componist en een paar vrienden van hem de tijd door met het voeren van lange gesprekken over tal van onderwerpen. De naderende oorlog werd belicht, maar ook de astrologie kwam ter sprake. Een van hen, de schrijver Clifford Bax, was namelijk een verwoed amateur astroloog. Daar waar Bax door de anderen werd weggehoond, leende de wat verdraagzamere Holst hem een welwillend oor.
De uiteenzettingen van Bax lijken een directe inspiratiebron geweest te zijn voor het componeren van The Planets. Ongetwijfeld zal Holst naderhand zo hier en daar een astrologisch handboek doorgebladerd hebben om de basis van zijn muzikale concept te onderbouwen; het gaat echter te ver om aan te nemen dat hij veel verstand had van de divinatiekunst. Voor de muziek van zijn suite is dat echter niet zozeer van belang. De ideeënrijkdom die Holst daar aan de dag legde kan het ook zonder astrologie stellen. Het geheel was indrukwekkend genoeg om de suite tot Engelands eerste werkelijk grote modernistische compositie te maken.
Voor de liefhebber van astrologie is het aardig om eens na te gaan in hoeverre Holst de delen van zijn compositie liet corresponderen met de karakteristieken van de sterrenbeelden. We kunnen er immers niet omheen dat hij dat wel degelijk deed. Voor de ontwikkeling van zijn muzikale ideeën waren die aan de Grieks/Romeinse mythologie ontleende betekenissen niet meer dan een startpositie. Van daaruit ging hij verder. Hieronder volgt een globale beschrijving van de delen.
De oorlogsgod Mars brengt hectische ritmes en marsmuziek. De maatsoort waarin dit deel geschreven werd wijkt af van datgene waar een mens op kan marcheren. Dit benadrukt de onmenselijke bruutheid van oorlogsvoering. Het is niet zo vreemd dat Holst zijn suite hiermee begon; de score voltooide hij in 1913, en een jaar later brak WWI uit.
Venus, de brengster van vrede, heeft voornamelijk een pastoraal karakter. Met een tikkeltje mysterie weliswaar, want het blijft natuurlijk wel een godin.
Mercurius bevat vele lichtvoetige, snelle ritmes. Dat komt overeen met het beeld dat wij hebben van deze goddelijke boodschapper, die met vleugels aan zijn voeten het luchtruim doorkruist.
Jupiter blinkt uit door vreugde en goedmoedigheid. Het woord ‘jovialitiet’ is afgeleid van een Latijnse naamval van het woord Jupiter, t.w. Iove. We zien als het ware een Rabelaisiaanse reus door een landschap dansen, met in de ene hand een flacon wijn en in de andere een zwijnenbout.
Saturnus, de brenger van ouderdom, wordt voornamelijk gekarakteriseerd door ernst en ingetogenheid. Maar pas op, deze oude vlegel heeft ook zijn gevaarlijke kanten; hij at namelijk zijn eigen kinderen op om aan de macht te blijven. Even verderop in dit deel breekt er dan ook een alarmfase aan.
Uranus, de tovenaar, laat een cadans horen die telkens weer tot volstrekt nieuwe melodieën leidt. Muzikaal gezien is dit misschien wel het rijkste deel van de hele suite. Dat komt overeen met het beeld dat we van de Waterman (geregeerd door de planeet Uranus) hebben: de geniale magiër die de meest onwaarschijnlijke dingen uit zijn hoed tevoorschijn haalt.
Neptunus, de mysticus, staat in de astrologie voor vaagheid, mysterie en oneindigheid; kortom, alles waar gewone stervelingen de vinger niet op kunnen leggen. Dit komt heel goed tot uitdrukking in het laatste deel van dit stuk. We horen dan een langzaam wegstervend vrouwenkoor, een voor die tijd ongekende vondst.
Zondagavond draait Oud Anders dit laatste deel Neptunus voor u. Het wordt uitgevoerd door het Bruckner Orchestra Linz onder leiding van Dennis Russell Davies.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 3 FEBRUARI OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Partite Variate - Alessandro Piccinini - 4.58
Mara Galassi, specialist op het gebied van historische harpen, voert Piccinini’s oorspronkelijk voor luit geschreven Partite Variate uit op de barokharp
02 Spike Driver's Blues - Mississippi John Hurt - 3.03
Blueslegende Mississippi John Hurt werd vlak voor zijn dood herontdekt tijdens de revival van Amerikaanse folk muziek. In de korte tijd die hem nog gegund was werd hij een graag geziene gast op festivals. Iedereen hield van deze vriendelijke opa vanwege zijn fraaie gitaarspel en warme stem
03 Walking Batterie Woman - Eve Risser & Kaja Draksler - 5.39
De Sloveense jazzpianiste Kaja Draksler heeft o.a. les gehad van Vijay Iyer en is hard op weg om hem voorbij te streven als het om vernieuwingen binnen het genre gaat. Hier vormt ze een duet met collega pianiste Eve Risser; het nummer vindt u terug op het album To Pianos
04 Neptune - Gustav Holst - 9.04
- zie boven -
05 Raga Rageshri Part 3: Gat - Ravi Shankar - 3.23
Dochter Anoushka heeft nog een lange weg te gaan voordat ze kan tippen aan de virtuositeit van vader Ravi Shankar, zoveel wordt duidelijk in Raga Rageshri van zijn album Improvisations
06 Green Is The Colour - Pink Floyd - 2.58
More blijft een fascinerende plaat, ook al kon deze soundtrack voor de gelijknamige film toentertijd weinig genade vinden in de ogen van de critici. Green Is The Colour werd geschreven door Roger Waters en gezongen door David Gilmour
07 Variations pour une Porte et un Soupir: Mort - Pierre Henry - 5.24
Variations pour une Porte et un Soupir, vertaald Variaties voor een Deur en een Zucht, is een van de meesterwerken van elektroakoestsich componist Pierre Henry. Hij probeerde menselijk gedrag zoals slapen, gapen, wakker worden etc. te toonzetten met niets anders dan het geluid van een open- en dichtslaande deur, de menselijke ademhalingen en zoiets als een zingende zaag. De opgenomen klanken manipuleerde hij in zijn studio
08 Gogo Tanganyika - Hugh Tracey Recordings, Anoniem - 4.43
Hugh Tracey’s field recordings van traditionele Afrikaanse muziek heeft ervoor gezorgd dat we nu nog beschikken over de muzikale nalatenschap van volksstammen die soms niet eens meer bestaan.
Hier hoort u vocalen ergens op een dorpsplein in Tanganyika
09 Esprit Rude/Esprit Doux - Elliott Carter - 4.46
104 jaar oud werd hij, het boegbeeld van de moderne klassieke Amerikaanse muziek. Esprit Rude/Esprit Doux voor dwarsfluit en klarinet componeerde hij voor de 60e verjaardag van Pierre Boulez. Zelf was hij toen 77. Claire Chase neemt de dwarsfluit voor haar rekening en Johua Rubin de klarinet
10 Communion: Viderunt Omnes Fines Terre - Ensemble Organum - 4.51
Samenzang door Marcel Peres’ Ensemble Organum uit het Graduaal van Eleanor van Bretagne. Deze dochter van een hertog kreeg een fraai versierde compilatie van Gregoriaanse gezangen toen ze het klooster intrad (1290)
11 Les Debris De L'Appareil - Vromb - 7.43
De artiest Vromb – eigenlijke naam Mario Girard – maakt onderdeel uit van de Canadese underground scene voor elektronische muziek. Les Debris De L'Appareil staat op zijn album Le Pecheur de Noyés
