Donderdag 17 januari 2019
Een vaak gehoord bezwaar tegen de hedendaagse opvattingen over de vroege muziek luidt als volgt: zoals we het nu zingen of spelen heeft het toentertijd waarschijnlijk niet geklonken. Nou valt dit moeilijk te achterhalen. Onweerlegbaar bewijs van wat er in de hoofden van Bach en Beethoven omging is nu eenmaal niet voorhanden. Weliswaar kennen we al zo’n duizend jaar lang een muzieknotatie die richtlijnen aangeeft voor de juiste uitvoering van allerlei muzikale details, maar dat staat nog steeds niet gelijk aan een opname zoals die gedaan wordt met de technologie van onze tijd. We moeten er dan ook vanuit gaan dat alles wat er vóór Thomas Edison gecomponeerd werd tot op zekere hoogte een kwestie van interpreteren blijft. Wellicht zou Bach geërgerd de wenkbrauwen fronsen bij een moderne vertolking van zijn Brandenburgse concerten, zelfs wanneer die de ene Grammy na de andere Diapason d'Or in de wacht sleept.De zaken worden nog moeilijker naarmate we verder teruggaan in de tijd. Hoe klonk muziek voordat de Italiaanse monnik Guido d'Arezzo (991-1033) het fundament voor ons moderne notenschrift legde? De zogeheten neumennotering die al sinds de oudheid bestond geeft weinig geheimen prijs ten aanzien van oeroude muziekpraktijken, vooral ook omdat deze gebrekkige notatie per streek en tijdvak verschilde. Van de eeuwen na d’Arezzo zijn we evenmin zeker. De ontwikkeling van de muzieknotatie is immers niet stil blijven staan. Komen we ooit wel te weten wat een muzikant toen en toen bedoelde te zeggen? We krijgen het gevoel steeds achter de feiten aan te moeten hollen. Een lastige zaak, want die feiten zijn zo goed als onzichtbaar. Leg maar eens een authentiek manuscript naast een eigentijdse notatie van een middeleeuwse hymne. Het oude document lijkt dan gaten te vertonen met betrekking tot tempo, ritme, modus, toonsoort etc. Anders gezegd, onze tot volle wasdom gekomen notatie geeft meer details weer dan het oude manuscript, maar die details hebben we zelf ingevuld. Met ons moderne muziekschrift hebben we in feite niet de werkelijke hymne vastgelegd, maar een anachronistische opvatting over hoe de hymne gezongen moet worden.
Er zijn artiesten die het tot hun taak zien om de originele muziek van vroeger tijden zo dicht mogelijk te benaderen. Het ensemble Sequentia is daar een treffend voorbeeld van, evenals de Spaanse grootmeester Jordi Savall. Deze musicologen spenderen naast het beoefenen van de toonkunst zelf zeer veel tijd aan wetenschappelijk onderzoek. Ze bestuderen originele muziekmanuscripten, lezen over oude muziekpraktijken als beschreven in documenten die in de periode van hun interesse verschenen, bekijken schilderijen met afbeeldingen van zangers en instrumentalisten, graven diep in de volksmuziek en ga zo maar door. Nadat alle gegevens verzameld zijn laten ze hun muziektheoretische kennis spreken en komen dan – hopelijk - tot valide aannames.
En dan nog klinken de uitvoeringen van dit soort onderlegde muzikanten waarschijnlijk niet zoals toen. Met ‘niet zoals’ bedoelen we niet ‘slechter’, maar nou juist ‘beter’. Daar is een simpele verklaring voor: een middeleeuws hof, klooster, of stad moest voor de muzikale praktijk doorgaans putten uit het ter plekke aanwezige talent. Of dat altijd toereikend was valt te betwijfelen. Savall en Sequentia halen daarentegen de beste stemmen en instrumentalisten overal ter wereld vandaan. Roeien met de riemen die je hebt? Genoemde grootheden kunnen met gemak beschikken over alle riemen die ze nodig hebben. Iedereen wil wel met ze komen spelen.
Zondagavond hoort u Sequentia met ‘Quen Boa Dona Querra’, een lied afkomstig uit de collectie van Alfonso X van Castilië (1221 – 1284). Deze Spaanse koning had meer oog voor wetenschap en muziek dan voor politiek. Dankzij hem zijn de beste prestaties van de middeleeuwse zangkunst in Europa bewaard gebleven. En ja, dan is het Sequentia die hier zingt...er zijn honderden fantastische ensembles die zich bezig houden met vroege vocale muziek, maar het door Benjamin Bagby en Barbara Thornton opgerichte ensemble heeft wat ons betreft een streepje voor op de rest. Ze zingen zó overweldigend mooi dat je er bibberend van ontzag bij op de knieën valt.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 20 JANUARI 2019 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Two Elegies: Moderato/Andante - Valentin Silvestrov - 5.31
De Oekrainse componist Valentin Silvestrov is ook razend populair in Rusland. En in het westen natuurlijk. Boris Demenko voert zijn Two Elegies voor piano uit
02 Evil Blues - Count Basie, Jimmy Rushing - 3.13
Een opname van het Count Basie Orchestra uit de Jaren ‘37/’39 van de vorige eeuw. Klinkt als een klok. Jimmy Rushing zingt
03 Quen Boa Dona Querra - Sequentia - 6.00
- zie boven -
04 Tal Coat - Brian Eno - 5.30
De uitvinder van de ambient muziekstijl op zijn somberste best. Tal Coat staat op Ambient $: On Land
05 Stones Throw from Heaven - Josephine Foster - 3.18
Een zangeres met een eigenaardig klassiek vibrato in haar sopraan. Josephine Foster maakt een hoogstpersoonlijke vorm van folk
06 Lyric Suite for String Quartet (1926) - V Presto Delirando - Tenebroso - Alban Berg - 4.32
Geen lichte kost van een van de dodekafonisten van het eerste uur. Het LaSalle Kwartet voert Berg’s Lyrische Suite uit
07 Sad Sad Day - Muddy Waters - 5.20
Naar het voorbeeld van Howlin’ Wolf bracht ook Muddy Waters een album uit waaraan een aantal vooraanstaande Amerikaanse en Britse bluesmuzikanten deelnamen
08 Suzidil Saz Sema'isi - Necati Çelik - 4.54
De Turkse componist Necati Çelik is een meester op de Arabische luit de oud (ud, oed, of hoe je het ook maar schrijven wilt)
09 Stolt Oli - Agnes Buen Garnas & Jan Garbarek - 4.54
Middeleeuwse folk en moderne jazz uit Noorwegen, het lijkt een onwaarschijnlijke combinatie. Tenor- en sopraansaxofonist Jan Garbarek en zangeres Agnes Buen Garnas hebben met Rosensfole echter een prachtig album gemaakt
10 Time Out - Count Basie - 3.02
- zie track 02. Count Basie speelt piano
11 Pentral II - Jacaszek - 4.20
De Poolse elektroakoestische componist Michal Jacaszek laat het bij zijn achternaam wanneer hij een album uitbrengt; Jacaszek dus. Zijn plaat Pentral bevat een soort ambient van het donkerste soort
12 Six Pieces: Pastorale/Serenade/Barcarolle - Valentin Silvestrov - 5.21
- zie track 01 -
