Donderdag 2 mei 2013
Voor hun debuutalbum Harpa (1997) heeft Aurora Borealis, een Noors ensemble voor middeleeuwse muziek, zich beziggehouden met een bijzonder project: een van origine Scandinavische ballade werd onderzocht die vanaf de veertiende eeuw overal in Europa opdook in de gezongen literatuur. De melodie van dit lied verschilde sterk per regio, en zelfs per tijdvak in een en dezelfde regio. De inhoud van het verhaal bleef echter nagenoeg onveranderd.Voordat we een korte samenvatting van de plot geven noemen we een paar algemene kenmerken van de ballade. Ten eerste bestaat deze vorm van literatuur doorgaans uit tweeregelige strofen die het simpele rijmschema aa-bb-cc etc. vertonen; het vierregelige couplet met rijmschema ab-ab-cd-cd wordt ook wel aangehouden. Er is altijd een refrein. Ten tweede wordt het verhaal zonder omwegen ingezet. Dit houdt in dat de achtergrond van de hoofdpersonen niet verklaard wordt, en ook blijven hun karakters vlak. Er wordt weinig uitgelegd. Kortom, de zanger gaat onmiddellijk over tot waar het om draait in het verhaal, en dat is de - dikwijls tamelijk heftige! – actie. Ten slotte kunnen we vaststellen dat er geen ethisch oordeel wordt geveld over de goede of slechte daden van de hoofdpersonen. Dat mag de luisteraar zelf doen.
De ballade Harpa gaat over twee zusjes van koninklijke bloede. Een van hen heeft een vrijer met wie ze wil trouwen, en de ander is daarom jaloers op haar. Het boze prinsesje laat er geen gras over groeien; op een kwade dag, als ze zich gezamenlijk verpozen aan de rand van een meer, duwt het afgunstige kind haar zus het water in. Deze verdrinkt jammerlijk, want verplichte zwemles hadden ze nog niet in de middeleeuwen. Slechte zus denkt dat ze het mooi voor elkaar heeft en legt beslag op de vrijer. Haar verdrietige ouders, die niet weten wat er werkelijk gebeurd is, besluiten dat hun overgebleven dochter dan maar met de vrijer moet trouwen; ze kondigen een bruiloft aan.
Tot zover zou men kunnen denken dat misdaad loont. Maar het loopt anders: een visser (of molenaar; dit verschilt per versie) vindt het lijk van de goede zus in het meer. Uit haar beenderen en haren maakt hij een harp. Op zich is dit natuurlijk een morbide gegeven, maar als gezegd, een ballade houdt zich niet zozeer bezig met ethiek.
Het instrument voldoet uitstekend en de visser trekt erop uit als rondreizend muzikant. Uiteindelijk komt hij aan het hof terecht op het moment dat het huwelijk tussen de boze prinses en de vrijer voltrokken wordt. Wanneer de visser een loflied aan het bruidspaar inzet, brengt zijn harp plotsklaps geen fraaie klanken meer voort, maar woorden. De snaren van het instrument fluisteren de ware toedracht van wat er op die bewuste dag tussen de zusters is voorgevallen. Einde verhaal. We mogen aannemen dat het niet goed is afgelopen met de kwade prinses.
Tijdens de uitzending van komende zondag doen we een greep uit de vele versies van Harpa die Aurora Borealis op hun album presenteren. Achtereenvolgens hoort u een Noorse variant uit de provincie Telemark rond 1800; een versie uit IJsland uit 1840, die afstamt van een oud manuscript uit de zeventiende eeuw; en ten slotte een Engels lied dat gedrukt werd in 1656 en een van de oudste is die er bestaat.
Helaas zijn we er niet in geslaagd om een clip met een optreden van het ensemble Aurora Borealis te vinden. Gelukkig kan onderstaande video u een aardige indruk geven van de noordse middeleeuwse muziek en haar ongewone, fascinerende melodieën. Sverre Jensen, een van de oprichters van Aurora Borealis, speelt hier mee in de groep Kalenda Maya. Gebracht wordt de bewuste ballade waar dit artikel over gaat: De Tva Systrarna, "De Twee Gezusters". Het is een Zweedse versie die ook op Aurora’s album Harpa staat.
U hoort het zondag in Oud Anders Onder Andere om 22.00 uur op AAFM.
Playlist OUD ANDERS, zondag 5 mei 2013
01. Hans Eisler: Ballade von der Wohltätigkeit - Dagmar Krause - 2.53
02. Ei Gåmol Vise - Aurora Borealis - 4.22
03. Besotted Mother - Tiger Lilies & Kronos Quartet - 3.05
04. Piano Piece in E major - Ethel Smyth - 4.14
05. Kvæði um tvær systur - Aurora Borealis - 5.14
06. Prophet - Albert Ayler - 5.37
07. The Battle of Epping Forest - Genesis - 11.48
08. The Miller and the King's Daughter - Aurora Borealis - 3.28
