Donderdag 15 november 2018
Zou het toeval zijn dat de ware dichters onder de popsterren heel aardig met de kwast overweg kunnen? Kijken we bijvoorbeeld naar de betere muzikale tekstschrijvers - Bob Dylan, Leonard Cohen en Joni Mitchell – dan moeten we vaststellen dat ze alle drie ook op het schildersdoek boven de middelmaat uitsteken. In een interview ontkende Dylan ooit dat er grote overeenkomsten tussen schrijven en schilderen zouden bestaan. Hij beweerde dat een schilderij een strakke opzet behoeft, terwijl een songtekst (waarschijnlijk bedoelde hij song EN tekst) eerder wat los/vast in elkaar zit.
We leggen deze visie van iemand die vaker gelijk heeft dan anderen maar eventjes naast ons neer. We zijn het namelijk niet met Dylan eens. Volgens ons zijn bij vertegenwoordigers van beide kunstdisciplines min of meer gelijkwaardige processen werkzaam. Zo schuift een schilder met vormen en kleurvlakken om tot een door hem gezochte balans te komen. Als hij zich linksboven of rechtsonder vergist, dan kan hij de zaken net zolang overschilderen totdat hij het gewenste resultaat bereikt.
En dat is precies wat een dichter ook doet. Zorgvuldig wikkend en wegend, corrigerend en eventueel weer herstellend, positioneert hij of zij tekstdelen zodanig dat de betekenis van zowel de voorafgaande als de daaropvolgende zinnen opeens een andere ‘kleur’ krijgt. In het ideale geval wordt de tekst dan een geheel dat voor meerdere uitleg vatbaar is, waarbij elke interpretatie klopt als een bus. En ja, dan komen we uit bij de meerwaarde van een echt gedicht: bekijk het vanuit een andere invalshoek en er ontstaat een nieuw patroon, net zoals bij een caleidoscoop.
Hieronder analyseren we Joni Mitchell’s song ‘River’ en proberen na te gaan of de in de vorige paragraaf genoemde semantische verschuivingen inderdaad van toepassing zijn.
It's coming on Christmas
They're cutting down trees
They're putting up reindeer
And singing songs of joy and peace
Oh I wish I had a river I could skate away on
But it don't snow here
It stays pretty green
I'm going to make a lot of money
Then I'm going to quit this crazy scene
Oh I wish I had a river I could skate away on
Mitchell verbleef in 1970 op Formentera. Dit naast Ibiza gelegen eilandje diende als toevluchtsoord voor popsterren die het geraas en gebral van de wereld van de popmuziek tijdelijk zat waren. Tot zover is er weinig aan de hand; we lijken over de nostalgie van een meisje te vernemen dat in het hoge noorden opgroeide. Een Kerstmis op de Balearen, zonder ijs en sneeuw, is niet zoals ze het gewend is. Ze verlangt dus naar een bevroren rivier waarop ze lekker een eind weg kan schaatsen, opdat ze het kerstgevoel weer terugkrijgt
I wish I had a river so long
I would teach my feet to fly
I wish I had a river I could skate away on
I made my baby cry
He tried hard to help me
You know, he put me at ease
And he loved me so naughty
Made me weak in the knees
Oh, I wish I had a river I could skate away on
In regel 4 van deze passage gaat het meisje ineens over op een ander thema: ‘I made my baby cry’. Het betreft hier haar minnaar Graham Nash, met wie ze de relatie verbrak. Het dwingt ons om de eerdere duiding van een nostalgische verlangen naar een witte kerst te herzien. Staat Kerstmis hier wellicht symbool voor de geborgenheid die ze voorheen vond in de idyllische verhouding met Nash? Wil ze ‘terug schaatsen’ naar iets dat er niet meer is?
I'm so hard to handle
I'm selfish and I'm sad
Now I've gone and lost the best baby
That I ever had
I wish I had a river I could skate away on
Deze passage beschrijft een zelfonderzoek van het meisje. Ze beschuldigt zichzelf ervan dat zij de oorzaak is van de breuk met haar vriend. Als daar dan weer die ijsrivier en het schaatsen opduiken, moeten we nogmaals het beeld van de Kerst aanpassen: mogelijk gebruikt ze die mooie herinnering uit haar jeugd om het verlies van een liefde te ontvluchten, als ook om een pijnlijke confrontatie met zichzelf uit de weg te gaan. We krijgen dan de indruk dat iemand hier de gevolgen van haar daden niet goed onder ogen durft te zien
Oh, I wish I had a river so long
I would teach my feet to fly
I wish I had a river
I could skate away on
I made my baby say goodbye
It's coming on Christmas
They're cutting down trees
They're putting up reindeer
And singing songs of joy and peace
I wish I had a river I could skate away on
Joni Mitchell laat ons hier zien wat ze in de loop van de tekst met de betekenis van Kerstmis gedaan heeft: het begon als een weemoedige herinnering, werd een terugverlangen naar een verloren liefde, en benadrukt uiteindelijk de houding van iemand die op de vlucht is voor zichzelf. Welke van de drie betekenissen is nu de enige echte? Antwoord: ze kloppen alle drie.
Jawel. Dat is de dichteres Joni Mitchell voor u. Zondagavond begint Oud Anders de uitzending met ‘River’. Het is alleszins een song voor de eeuwigheid, niet alleen om de doorwrochte tekst die zoveel herkenbare ervaringen bevat, maar ook om die verpletterend mooie melodie.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 18 NOVEMBER 2018 OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 River - Joni Mitchell - 4.05
- zie boven -
02 Heiligh, Saligh Bethlehem - Gisbert Steenwick - 3.20
De Arnhemse componist, organist en carillonspeler Gisbert Steenwick heeft ons een boekje nagelaten met daarin 33 composities voor klavecimbel. Hij schreef deze stukjes voor een leerlinge van hem. Heiligh, Saligh Bethlehem is een arrangement van een bekend volksliedje uit zijn tijd. Bob van Asperen voert het uit
03 Jajinmori - Kim Hae-Sook - 4.23
Kim Hae-Sook is professor en directeur van verscheidene instituten die zich bezig houden met traditionele Koreaanse muziek. Ze speelt gayageum, een plankciter die geldt als het nationale instrument van Korea
04 Dokhtar Goochani - Marketa Irglova - 4.01
De Moravische Marketa Irglova was nog geen 20 toen ze een Oscar in de wacht sleepte. Dat was voor het nummer Falling Slowly, dat ze samen met Glen Hansard van de Ierse band The Frames geschreven had voor de film Once. Ook heeft ze een individueel project op haar naam staan. Dokhtar Goochani staat op haar solo album Anar
05 Vasserlean aka Weird Nightmare - Charles Mingus - 6.39
Een uitzending die begint met Joni Mitchell moet eigenlijk ook een stuk van Charles Mingus bevatten. Per slot van rekening maakte ze samen met hem zijn laatste album, Mingus genaamd. Vasserlean aka Weird Nightmare kunt u terugvinden op Mingus’ The Complete Candid Recordings
06 Bruckstück - Mary Jane Leach - 12.45
De New York Treble Singers voeren een vocaal werk uit van de Amerikaanse componiste Mary Jane Leach. De ijle vrouwenstemmen in Bruckstück klinken alsof ze afkomstig zijn uit een andere wereld
07 In the Backroom - Brian Eno & John Cale - 4.04
John Cale is eigenlijk een klassiek opgeleide violist. Toch werd hij lid van de experimentele rockband The Velvet Underground. Een samenwerking met een al even eclectische artiest ligt dan ook voor de hand; op het album Wrong Way Up konden hij en Brian Eno het goed met elkaar vinden
08 Raja Ram - Sheela Bringi - 5.25
Sheela Bringi is harpiste, harmonium en bamboefluit speler en beschikt ook nog eens over een aangename stem. Al deze vaardigheden komen tot hun recht op haar album Incantations uit 2014, waarop ze de Indiase klassieke muziek van een modern tintje voorziet
09 Sectional Drawings - Nicola Jappelli - 6.47
De hedendaagse klassieke gitarist Nicola Jappelli is pas 43, maar zijn composities voor solo gitaar worden nu al uitgevoerd door anderen. U hoort Andrea Dieci
10 Clair de Nuit - Barbara - 4.18
Ter afsluiting een nummer van de Franse chansonnière Barbara (eigenlijke naam Monique Andrée Serf)
