Donderdag 4 oktober 2018
Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is, zo luidt het spreekwoord. Maar kunnen vogels nou eigenlijk ‘zingen’ op de manier die door mensen beleefd wordt als een muzikale uiting, of kunnen ze dat niet?De wetenschap is nog volop in discussie over dit onderwerp. Aan de geluiden voortgebracht door onze fluitende mede-aardebewoners worden met regelmaat uitgebreide studies gewijd, en de conclusies lopen nogal uiteen. Hieronder beschrijven we de bevindingen van de nee-zeggers en de ja-zeggers onder de geleerden.
De zang van het beestje dat u op een stille zomeravond komt verrassen met zijn plotsklaps opklinkende deun wordt door de nee-zeggers min of meer gelijkgeschakeld aan de menselijke spraak. Ze wijzen daarbij op het feit dat de zingende vogel weliswaar vele eigenschappen vertoont die muziek kleur geven (accelerando, crescendo, rubato, etc.), maar dat het hem aan ritmegevoel en structuur ontbreekt. En vooral ritme zou nu juist een allesbepalende factor zijn voor ons vermogen om een geluid als muziek te herkennen. Kortom, vogels zingen niet, maar zeggen wat. Pardon? Ze zeggen maar wat.
Onzorgvuldig taalgebruik van deze wetenschappers, zo menen we. Het lied van de maestro’s onder de gevleugelden barst wel degelijk van de uiterst complexe ritmes, er is alleen geen sprake van een gestructureerde onderliggende beat. In de wereld van door mensenhanden gemaakte muziek bestaat er echter wel meer dan Bach en Beatles. Iedereen die wel eens naar een seriële compositie van Nono of Stockhausen heeft geluisterd beseft dat. Een beat zul je in die stukken evenmin aantreffen, en dan zwijgen we nog maar over de melodieuze kant van de zaak. Maar goed, eerlijk is eerlijk, dat soort ‘wanklanken’ wordt door de meeste mensen niet als muziek ervaren.
Over vogelgeluiden als taal moeten we verder nog het volgende zeggen: er wordt door ornithologen onderscheid gemaakt tussen roep en lied. Een vogel kan als waarschuwingssignaal een reeks korte, opgewonden klanken voortbrengen, zo van ‘blijf uit de buurt van mijn nest’, of ‘opletten maatjes, er komt een kat aan’; ‘vrouwtje, waar ben je’ en dergelijke. Deze geluiden doen als het ware een mededeling in woorden. De roep klinkt wezenlijk anders dan het zelfstandige lied.
In zijn lied laat een vogel horen wat hij werkelijk kan. En dat lied heeft volgens de ja-zeggers een heel andere dan uitsluitend talige functie. Om dat aan te tonen heeft men met behulp van elektrofysische scanners de breinactiviteit van vogels gemeten. Wat blijkt? Dezelfde hersendelen die zich bij de mens flink roeren tijdens het maken of beluisteren van muziek, worden ook bij vogels gestimuleerd. Het betreft hier onder andere regio’s in het brein die met emoties te maken hebben. Daarbij geldt dat de bewuste gebieden meer activiteit vertonen naarmate de muziek expressiever, oftewel ‘mooier’ wordt. Welaan, als men hier het definitieve bewijs voor kan leveren, dan moeten we aannemen dat vogels niet alleen muziek kunnen maken, maar hun eigen creaties ook nog eens esthetisch kunnen waarderen.
Zou de dichter William Blake dan toch gelijk krijgen? Die stelde ooit dat vogels voortdurend in een staat van opperste extase verkeren....
Het mag duidelijk zijn dat de nee-zeggers het vogellied teveel willen vergelijken met onze menselijke muzikale structuren. Dat is niet helemaal eerlijk. De lijster in uw tuin heeft immers geen boodschap aan Bach en begrijpt hem ook niet. Hij doet zijn eigen ding. En wie zijn wij om het alleenrecht op de definitie van muziek op te kunnen eisen? Uw lijster denkt er het zijne van en kwinkeleert verrukt voort.
De in Alaska woonachtige John Luther Adams, een musicus die zeer begaan is met de natuur van zijn woongebied, neemt op zijn in 2017 verschenen album Canticles of the Holy Wind vogelgeluiden als uitgangspunt voor zijn composities. Op die plaat zingt het koor The Crossing zoals een vijftal vogeltjes gebekt zijn. Dat wil zeggen, Adams heeft enige structurele aanpassingen aangebracht in het zoete gekweel, opdat de songs voor mensenoren wat begrijpelijker worden. Per slot van rekening zijn wij maar beperkte wezens; zonder een duidelijke vormgeving verliezen we onze greep op de werkelijkheid. De vrijheid van een vogel en zijn kunst gaat onze pet te boven.
Zondagavond draait Oud Anders The Hour of the Doves en The Cadenza of the Mockingbird van John Luther Adams. De vogeltjes zijn hier duidelijk herkenbaar.
PLAYLIST ZONDAG 7 OKTOBER 2018 OP AAFM, 19.00 - 20.00 uur
01 L'Arpeggiata - Christina Pluhar & L'Arpeggiata - 2.44
Het ensemble van de Oostenrijkse vroege muziek expert Christina Pluhar vertolkt een stuk van Johannes Hieronymus Kapsberger, een van de betere luitspelers in de muziekgeschiedenis
02 Bourdons Enjoués - Roxanne Turcotte - 4.08
Elektroakoestisch componiste Roxanne Turcotte uit Canada heeft natuurlijk les gehad van de pionieer binnen het genre, de Fransman Francis Dhomont. Hij was docent was aan het conservatorium van Montreal en heeft haar de kneepjes van het vak geleerd
03 Tasnif Parvaneh Sho - Hossein Alizadeh & Djivan Gasparyan - 7.12
Fraai samenspel van tar en setar speller Alizadeh met de duduk virtuoos Djivan Gasparyan. Ze worden gesteund door het Iraanse ensemble Hamavayan
04 Miroirs; Noctuelles - Maurice Ravel - 4.58
Om eer te betonen aan zijn collega-kunstenaars van de groep Les Apaches (deugnieten) componeerde Ravel een suite voor solo piano, Miroirs genaamd. Het deel Noctuelles is opgedragen aan Léon-Paul Fargue, een dichter die aan het front van het modernisme stond. Het stuk wordt uitgevoerd door de Duitse pianiste Ragna Schirmer
05 Hirde - Ba Cissoko - 4.38
De band Ba Cissoko, vernoemd naar zijn oprichter van dezelfde naam, is een van de spraakmakendste rock formaties van het Afrikaanse continent. Hier hoort u Cissoko zelf op de kora
06 The Hour of the Doves - John Luther Adams & The Crossing - 5.22
- zie boven -
07 Pony Blues - Son House - 5.23
Van predikant naar moordenaar naar muzikant, Son House is een opvallende figuur in de blues. U hoort Pony Blues van zijn album Father Of The Delta Blues: The Complete 1965 Sessions
08 Concerto for 2 Mandolins, Strings and Basso Continuo: Allegro - Antonio Vivaldi - 3.37
Rolf Lislevand in actie op de mandoline, terwijl dat toch eigenlijk niet zijn eerste instrument is. Maar hij weet er de weg op, zo getuigt deze opname voor het label Naive
09 Directions I - Miles Davis - 6.50
Directions I staat op een boxset met alle opnames gedaan voor het latere album In A Silent Way, dat het begin van de rock/jazz fusion periode van Miles Davis inluidde. Het nummer werd overigens niet uitgebracht op In A Silent Way, maar is dus wel te vinden op die oefensessies. Later zou Miles een plaat uitbrengen die Directions heet
10 Ruins - Nancy Elizabeth - 5.42
Multi-instrumentaliste Nancy Elizabeth moet hoognodig weer eens een nieuwe plaat uitbrengen. Ze is immers een van de beste hedendaagse folkzangeressen van Engeland, zo vindt Oud Anders. Hoort u maar eens hoe ze kan zingen
11 Cadenza of the Mockingbird - John Luther Adams & The Crossing - 5.20
- zie boven -
