Donderdag 30 augustus 2018
Belangrijke mededeling: Oud Anders gaat per 09-09-2018 verhuizen! We houden weliswaar de zondag aan, maar het tijdstip van uitzenden wordt vervroegd tot 19.00 uur. Zoals gewoonlijk kunt u dan een uur lang muziek van allerhande oude en moderne genres beluisteren. De uitzending van zondag 02-09-2018, waar onderstaand artikel betrekking op heeft, is dus de laatste die nog vanaf 22.00 uur de lucht in gaat.Ondine
Volgens de 16e eeuwse arts en occultist Paracelsus werden de vier klassieke elementen – aarde, lucht, water en vuur – belichaamd door bovennatuurlijke wezens. Zo waren er gnomen (aarde), sylphiden (lucht), ondines (water) en salamanders (vuur). Hij beschreef deze geesten als ‘onzichtbare, spirituele tegenhangers van de zichtbare natuur om ons heen, die hun eigen wereld bewoonden en niet door mensen waargenomen kunnen worden’. Allemaal beschikten ze over magische krachten die gestalte gaven aan de karakteristieken van elk element.
Ondanks het feit dat deze geesten zeer machtig waren en lang leefden, stonden ze in rangorde toch onder de mens. Ze beschikten namelijk niet over een ziel. Ze zouden dus nooit in het koninkrijk der hemelen opgenomen worden. In zijn Liber de Nymphis schreef Paracelsus dat een dergelijk wezen een ziel kon verkrijgen door een liefdesrelatie met een mens aan te gaan.
De verschillende klassen van geesten kenden volgens Paracelsus een aantal onderverdelingen. Zo bevatte de categorie van de ondines allerlei creaturen die ieder voor zich een plek bewoonden waar we water vinden: de zee, de rivier, een beek of een meer. Schrijvers na Paracelsus namen zijn definitie van de waterwezens als uitgangspunt, maar zouden de verzamelnaam ondine (afgeleid van het Latijnse woord ‘unda’ = golf) tot één enkel wezen reduceren.
En zo werd de waternimf Ondine geboren, een entiteit die de hemelse genade wilde verwerven door te trouwen met een menselijke ridder. De prijs die ze daarvoor moest betalen was hoog. Ze verloor haar tijdloos jonge uiterlijk en ondervond de gevolgen van het ouder worden. Dat zag ook haar ridder, die na verloop van tijd zijn vertier begon te zoeken bij een andere vrouw. Oerstom natuurlijk. Strijk een toverfee nooit tegen de haren in, want dan vergaat het je slecht. De mythen van alle tijden en culturen leren ons immers dat bovennatuurlijke wezens wraakzuchtig zijn. Zo ook Ondine; ze trof haar man met een vervloeking, hem bezwerend dat hij altijd wakker moest blijven om te kunnen ademen. Zodra hij in slaap viel zouden zijn longen hun werk staken. Welaan, u begrijpt dat de domme ridder zijn gedwongen slapeloosheid niet lang heeft volgehouden....
(NB: bovenstaande is slechts één van de vele varianten op de sage. Het is echter ondoenlijk om er op deze pagina meerdere te noemen, en dat doen we dus ook niet).
De Fransman Aloysius Bertrand verwerkte het gegeven van Ondine op zijn eigen wijze in het prozagedicht Gaspard de la Nuit. De plot van het verhaal wordt hier niet exact gevolgd; we lezen slechts een schets waarin Ondine vergeefs probeert de ik-figuur te verleiden.
In het gedicht dient Ondine zich aan in de vorm van maanbeschenen druppels op het raam van Gaspard. Het lijkt erop dat de fantasie van de dromerige jongeman met hem op de loop gaat, want voor zijn geestesoog materialiseert dit beeld van bedruppeld glas zich tot een vrouwelijke gedaante die glanst van water en licht. Zij richt het woord tot hem en stelt hem voor tezamen haar onderzeese rijk te betrekken. Gaspard gaat hier niet op in. Hij laat Ondine weten dat hij verliefd is op een ander.
De al dan niet zichtbare vrouwenvorm lost zich na deze afwijzing eerst boos, dan huilend, en tenslotte schaterlachend, op tot een dauw die achterblijft op het raam. We zijn weer terug bij het begin. Het visioen is voorbij.
Met wie of wat heeft Gaspard hier te maken gehad? Zag hij Ondine werkelijk of zag hij haar niet? Hoorde hij haar of drong zich een onhoorbare woordenstroom op aan zijn innerlijk? Het wordt niet duidelijk, en dat moet ook niet. Bertrand wenste de nadruk te leggen op de geheimzinnigheid waarmee een ontmoeting tussen een mens en een bovennatuurlijk wezen omgeven is. Volgens hem diende de confrontatie te verlopen als in een droom, want alleen in dromen wordt er getoverd. Zo blijft het hele gebeuren een raadsel. Eén ding staat vast: het was beslist niet pluis. Gelukkig maar dat Gaspard de ‘adembenemende’ verleiding heeft weten te weerstaan.
Maurice Ravel, die als geen ander het geluid van druppelend water uit zijn piano kon laten opstijgen, heeft de dromerige kwaliteit van Bertrand’s gedicht fraai getoonzet. Zondagavond hoort u zijn Ondine in Oud Anders. Wat betreft de vertolking kozen we voor die van Alice Sara Ott, zie de foto boven dit artikel.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 2 SEPTEMBER 2018 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 No Good Trying - Syd Barrett - 3.25
Of hij nu geestesziek was of niet, de voormalige voorman van Pink Floyd verloor niets van zijn creativiteit nadat hij uit de band gezet was. No Good Trying staat op zijn album The Madcap laughs uit 1970
02 Gaspard de la nuit - Ondine - Maurice Ravel - 6.50
- zie boven -
03 Aman Doktor - Stellamara - 6.12
Sonja Drakulich is zangeres, percussioniste, componiste, producer en geluidstechnicus. Daarnaast heeft ze zich verdiept in allerlei therapeutische studies en ontfermt zich over artiesten van verscheidene disciplines, opdat ze zo veel mogelijk stressvrij door het leven gaan. Ze is voornamelijk bekend als zangeres van Stellamara, een band die een fusie brengt van de zangtradities van Oost-Europa en het midden Oosten. Het nummer Aman Dokter heeft Turkse wortels
04 You Don't Know What Love Is - John Coltrane - 5.11
John Coltrane’s versie van een jazz klassieker geschreven door Don Raye en Gene de Paul
05 Billy 1 - Bob Dylan - 3.56
Zij die denken dat Dylan niet kan zingen zouden eens naar dit nummer moeten luisteren. Het verhaal gaat dat regisseur Sam Peckingpah een traantje vergoot toen hij deze bijdrage aan zijn film Pat Garrett and Billy The Kid hoorde
06 Wysiwyg - Stephan Krause - 6.43
Het Hamburgse Elbtonal-Schlagwerk bestaat uit vier percussionisten die zich specialiseren op crossover muziek van modern klassiek, jazz en world. Hier nemen ze het stuk Wysiwyg onder handen, een compositie van groepslid Stephan Krause
07 Rêverie, L. 68 - Claude Debussy - 4.43
Rêverie van Claude Debussy kunt u evenals Ravel’s Ondine terugvinden op Ott’s laatst verschenen album Nightfall (2018)
08 Poppy Burt-Jones - Beady Belle - 4.11
Nu-Jazz van het Noorse trio Beady Belle. Het nummer heeft kenmerken van soul en R&B
09 I Az Na Sbora Sha Ida - Kapanski Ensemble - 3.16
Sinds het enorme success van Le Mystere des Voix Bulgares in de jaren ’80 bestormden meerdere Bulgaarse vrouwenkoren de wereldpodia. Het Kapanski Ensemble is daar één van
10 Scarlet Dreams - Tore Elgaroy - 5.26
Eigenzinnige muziek op de elekrische gitaar van de Noor Tore Elgaroy. Het nummer staat op zijn album The Sound of the Sun
11 Manjusjaka (Equinox flowers) - Sawai Tadao - 7.01
Muzikant Sawai Tado durfde het aan om de koto, de Japanse plankciter, van zijn traditionele kluisters te bevrijden zonder die traditie volledig uit het oog te verliezen
