Donderdag 8 februari 2018
Liefhebbers van vroege muziek weten het, maar ook zij die weinig op hebben met het genre kunnen de betekenis van het Engelse woord ‘Ladymass’ nog wel herleiden. Lady is een woord dat meer achting uitdrukt dan mistress (mevrouw). De titel kan nog het beste vertaald worden met vrouwe. Mass staat voor mis, en dan zijn we er: een Ladymass is een mis ter ere van de vrouwe. Dat kan er maar één zijn. We hebben het natuurlijk over de Heilige Maagd Maria, die in het middeleeuwse Engeland zozeer aanbeden werd dat het land de Hof van Maria genoemd werd. Nu zouden we op grond van bovenstaande gegevens kunnen verwachten dat er meerdere kant- en klare Ladymasses aan ons overgeleverd werden. Zo eenvoudig ligt het echter niet. Henry VIII – u weet wel, die gezette vorst met zijn zes vrouwen - keerde zich van Rome af om zonder toestemming van de paus van zijn eerste echtgenote Catharina van Aragon te kunnen scheiden. En passant maakte hij een einde aan de corruptie en zelfverrijking van de katholieke kerk op Britse bodem. Ook de kloosters moesten het daarbij ontgelden. Hun goederen werden in beslag genomen, en als congregatie werden ze in vele gevallen simpelweg opgeheven. Dit had een ernstig verlies aan kerkelijke kunstschatten tot gevolg.
Het is heel wel mogelijk dat antipaapse vandalen overal in Engeland de brand staken in waardevolle muziekmanuscripten, zodat we maar weinig weten over de gezongen liturgische praktijk in abdijen en kerken van vóór de religieuze omwenteling. In de graafschap Worcestershire gingen de ‘beeldenstormers’ gelukkig anders te werk. Ze sneden het papier van manuscripten aan stukken, opdat het als bindmateriaal voor de gebedenboeken van de nieuwe godsdienst hergebruikt kon worden. Zodoende zijn er in deze regio relatief veel fragmenten van missen en gezangen bewaard gebleven. Dit zijn de zogeheten Worcester Fragments. Let wel, het gaat hier om snippers muziek in verschillende stijlen, en ook nog eens over een tijdsspanne van ongeveer tweehonderd jaar. Geen enkele stilistisch homogene mis heeft de vernietigingsdrang van de Tudor vorst volledig overleefd. Wel mag verondersteld worden dat een aanzienlijk deel van die muziekfragmenten betrekking had op de Mariaverering, en dan met name haar tenhemelopneming. De Worcester kathedraal en abdij waren immers beide gewijd aan de Moeder Gods.
De drie klassieke zangeressen van het Noorse Trio Mediaeval hebben het op zich genomen om een Ladymass te reconstrueren aan de hand van de Worcester Fragments. Geen gemakkelijke klus; ze hadden weliswaar een schat aan losse fragmenten tot hun beschikking, maar welk stukje van de puzzel hoorde bij een ander? Dit moet hard werken geweest zijn. Daarbij komt het bekende probleem van alle specialisten op het gebied van de vroege muziek: er bestond in vroeger eeuwen nog geen algemeen geldende muzieknotatie. Tot op zekere hoogte blijft het vertolken van oeroude composities dus een interpretatie. Maar dat mag. Of een hedendaagse vertolking nu de muzikale opvattingen van een voorbije tijd correct weerspiegelt of niet, ze heeft bestaansrecht zolang het een overtuigende productie wordt. Eentje waar je als moderne luisteraar van kunt genieten.
Zondagavond wordt het inderdaad genieten in Oud Anders. We draaien dan het Credo uit de Worcester Ladymass van het Trio Mediaeval. Dat Credo hebben de dames overigens niet kunnen vinden tussen al die eeuwenoude fragmenten. Om de leemte op te vullen verzochten ze de Engelse componist Gavin Bryars een stuk in de juiste stijl aan te leveren. En dat kon hij. Want ook al staat Bryars bekend als een modernist, hij weet behoorlijk veel van vroege muziek. Hij is een van de weinige hedendaagse toonzetters die zich kan uitdrukken in een stijl van vele honderden jaren oud.
De prachtige stemmen van het trio doen de rest. Dankzij de inspanningen van deze zangeressen weten we weer hoe een Ladymass toentertijd eventueel had kunnen klinken.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 11 FEBRUARI OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Caprice Op.1 N.24: Tema-Variazioni - Niccolo Paganini - 5.40
De naam van de violist Leoinid Kogan is misschien niet heel bekend. Dat komt omdat de man publiciteit schuwde. Door keenrs wordt hij echter aangewezen als een van de grootste violisten van de 20e eeuw. U hoort hem in zijn vertolking van Paganini’s Caprice Op.1 N.24: Tema-Variazioni
02 No Particular Place To Go - Chuck Berry - 2.43
Tsja, wie kent dit deuntje niet? Chuck Berry met een van zijn meest memorabele songs
03 In a Landscape - John Cage - 9.17
De ‘Grote Vernietiger’ van de klassieke muziek kon wel degelijk prachtige stukken maken. Luister naar harpiste Gabriele Emde met haar vertolking van In A Landscape
04 Honeysuckle Rose - Duke Ellington - 4.19
De klassieker Honeysuckle Rose werd in 1929 geschreven door jazzpianist en piomier Fats Waller. Zo’n lekker rytmisch nummer, daar had Duke Ellington natuurlijk wel het zijne over te zeggen. U gaat luisteren naar Duke’s vertolking van Honeysuckle Rose die hij in de vijftiger jaren voor het Capitol label maakte
05 Blue Melody - Tim Buckley - 4.55
We komen nog eens terug op de Amerikaanse Singersong writer Tim Buckley, wiens carrière zo’n merkwaardig verloop kende van traditonele songs naar hypermoderne stemacrobatiek. U hoort Blue Melody van zijn moeilijk verkrijgbare LP Blue Afternoon
06 Les Cloches de Huddersfield - Luc Ferrari - 4.01
Echte kerkklokken horen we niet in deze elektroakoestische compositie van Fransman Luc Ferrari. Maar het ritme van het stuk doet wel degelijk denken aan het luiden van een klok
07 Romeo and Juliet: Folk Dance - Serge Prokofiev - 4.29
In 1935 componeerde Serge Prokofiev een zogeheten Dramaballet op Shakespeare’s toneelstuk Romeo en Julia. Het dramaballet was een typisch socialistische uitvinding van Soviet Rusland waarbij de nadruk werd gelegd op het verhaal en Russische volksdansen. Gemeenschapszin en hard werken werd gevierd in dit soort stukken. U hoort de eerste volksdans van Prokofiev’s compositie in de uitvoering van het Minneapolis Symphony Orchestra en Stanislaw Skrowaczewski
08 White Girl from Missouri - Molly Gene - 3.27
One woman band Molly Gene heeft de wereld verrast doen staan met haar rauwe slide gitaar en de drumset die ze met haar voeten bedient. Snoeiharde blues van een vrouw in d’r eentje. U gaat luisteren naar White Girl from Missouri van haar album Folk Blues and Booze
09 A Worcester Ladymass: Credo - Trio Mediaeval - 5.14
- zie boven -
10 Je Me Tiens... - Lionel Marchetti - 3.24
Lionel Marchetti is een elektroakoestisch componist uit Frankrijk die zijn werk ook live kan uitvoeren dankzij door hemzelf ontworpen elektronische hulpmiddelen. Je Me Tiens is van zijn album Mue
11 Foreign Tongue - Alela Diane - 3.21
Alela Diane’s album The Pirate’s Gospel, in eigen beheer uitgegevn, viel op door de de hoesjes die de zangers en haar moeder zelf naaiden. Inmiddels heeft een platenmaatschappij de plaat opgepikt en weet de hele wereld ervan
12 Astor Piazzolla - Primera Portena - 5.14
Voor haar huwelijk met Willem Alexander koos koningin Maxima voor een stuk van een toonaangevende moderne componist van haar vaderland, Astor Piazolla. Van hem hoort u Primera Portena
