Donderdag 26 oktober 2017
De mandala is een kunstobject uit het boeddhisme en hindoeïsme. Iedereen weet wel ongeveer hoe een mandala eruit ziet; meestal betreft het hier een vierkant waarin een cirkel is opgenomen. Binnenin die cirkel vinden we patronen die per mandala zeer kunnen verschillen, maar die altijd gerangschikt zijn volgens de zogeheten ‘radiale balans’: de patronen worden steeds perfect symmetrisch herhaald. De iris van het oog, sneeuwvlokken, een dwarsdoorsnede van een boomstam of een steen die in een plas water wordt gegooid zijn voorbeelden van deze radiale balans. Wat gebeurt er als je naar een mandala kijkt? De blik wordt automatisch naar het midden van de cirkel getrokken, en er treedt een soort gezichtsbedrog op waardoor het lijkt alsof de patronen vibreren, oftewel ‘stralen’. Dat komt omdat we op een of andere manier alle repetitieve vormen tegelijkertijd zien.
Zoiets leent zich uitstekend voor meditatie. Je blijft er eindeloos naar staren en in je hoofd begin je als het ware mee te vibreren met de vormen die je waarneemt. Dat is dan ook de bedoeling van een mandala. De mens bestudeert een kosmologisch basispatroon, en zodoende komt hij in contact met de eindeloze energie die het universum herbergt. Sommige richtingen binnen de oosterse religies noemen dit één worden met de goden, andere zien het als het opheffen van tijd: alles wat was en is bestaat naast elkaar en kent begin noch einde. Dat klinkt onzinnig, maar als u zich bedenkt dat we met onze telescopen miljarden jaren in de tijd terug kunnen kijken, dan staat deze notie niet zo ver van de moderne wetenschap af. We zien wat er was, maar omdat we het kunnen zien, is het er eigenlijk ook. Dat zou bevestigd worden als er een ruimtevaartuig bestond dat miljoenen malen sneller dan het licht reist.
De psycholoog Carl Jung beschouwde het mediteren aan de hand van de mandala als een manier voor de mens om zich gewaar te worden van de helende krachten van het onderbewustzijn. In feite wijkt die zienswijze niet zozeer af van die van de oude hindoes en boeddhisten, want beide opvattingen gaan ervan uit dat iemand positieve krachten kan opdoen door langdurig een cirkel met radiale balans gade te slaan.
De Japanse componist Somei Satoh werd gevraagd om muziek te maken voor een tentoonstelling van de graficus Kohei Sugiura. Deze legde zich voornamelijk toe op het ontwerpen van mandala´s. Toen Satoh de foto’s van de kunstwerken zag, vroeg hij zich af of het mogelijk zou zijn om de kosmologische en/of religieuze symboliek van de mandala akoestisch weer te geven. Kon hij muziek creëren die de luisteraar alle besef van tijd zou doen verliezen? Klanken die hem bewust zouden maken van het Al, en hem nieuw leven zouden inblazen?
Satoh toog aan het werk en leverde een van de merkwaardigste composities aller tijden af: de Mandara Trilogie (mandara is de Japanse naam voor mandala). Voor dit drieluik uitte hij met zijn diepe basstem een reeks lange zuchten in verschillende frequenties, die hij vervolgens tot soms wel 250 keer overdubde. Nadat alle opgenomen lagen met elkaar verenigd waren ontstonden er spontaan boventonen, oftewel nieuwe frequenties. Dit is een bewezen verschijnsel in de natuur. Geluidsfrequenties die dicht bij elkaar liggen hebben de neiging om op elkaar in te haken en samen nieuwe klanken voort te brengen. We zouden dit kunnen vergelijken met het ‘vibreren’ van de mandala´s. Daar zien we immers alle patronen tegelijkertijd, waardoor we als het ware nieuwe dingen gaan zien in de vorm van beweging.
De muziek van de Mandara Trilogie lijkt op één en hetzelfde moment te bewegen en stil te staan. Deze paradox zorgt ervoor dat de luisteraar een gevoel van de eindeloosheid krijgt. Dat het zo werkt heb ik ooit kunnen vaststellen bij een kennis die zijns ondanks in een soort trance terecht kwam toen de compositie hem overspoelde. Omdat hij die trance nu eenmaal niet gezocht had was het hem geen onverdeeld genoegen. Hij wist echter gewoon niet wat hem overkwam en kon zich er niet tegen verzetten.
Oud Anders draait zondag omstreeks 22.15 het tweede deel uit de Mandara Trilogie, getiteld ‘Mantra´. Het hypnotiserend effect van deze muziek is zeer krachtig, u bent dus gewaarschuwd. Ons advies: geef u willens en wetens over. Wellicht voelt u zich na afloop als herboren.
Oefen uw vermogen tot meditatie alvast met de video hieronder. Daar hoort u ´Mandara´, het eerste deel uit het drieluik.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 29 OKTOBER 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Raggle Taggle Gypsy - Mad Dog Mcrea - 3.55
Typische Britse folk. De ballade Raggle Taggle Gypsy bestaat al 200 jaar
02 Combat Naval - Michel Corrette - 4.42
Klavecimbel speler Jukka Tiensuu vertolkt Corette’s ‘Zeeslag’ op voorbeeldige wijze
03 Baptizing Down By The Creek - The Mountain Ramblers - 2.53
The Mountain Ramblers is een legendarische band die naast Bill Monroe inhoud zou geven aan de Bluegrass stijl
04 Mandara Trilogy: Mantra - Somei Satoh - 12.00
Satoh’s Mandara Trilogy is in feite één lange zucht; de stem van de componist zelf, honderden malen overgedubd. Hypnotiserend!
05 Hope There's Someone - Antony and the Johnsons - 4.21
Antony, die tegenwoordig door het leven gaat als de vrouwelijke Ahnoni, beschikt over een intens emotionele stem
06 SKJ - Milt Jackson - 6.47
Vibrafonist Milt Jackson wordt hier o.a. bijgestaan door Miles Davis getrouwen Herbie Hancock (piano) en Ron Carter (bass). Het nummer SKJ is van het album Sunflower uit 1972
07 Nko - Dobet Gnahore - 3.53
De Ivoriaanse zangeres Dobet Gnahore vluchtte na de staatsgreep in har land van 1999 naar Frankrijk. Daar richtte ze haar band Na Afriki op en had succes. Nko is van haar album Djekpa La Lou
08 Fandango - Antonio Soler - 11.44
Padre Antonio Soler bracht het grootste deel van zijn leven door in een klooster. Ondanks het harde leven als monnik slaagde hij erin om minstens 500 muzikale werken te componeren. Sommige daarvan zijn zo uitbundig vrolijk zijn dat je er haast aan zou gaan twijfelen dat ze van een zo vroom man afkomstig zijn. Jukka Tiensuu maakt een feest van deze compositie voor klavecimbel
09 Kaliopáki - Rita Abatzi - 3.02
De Griekse diaspora heeft vele muzikanten opgeleverd die met weemoed hun herkomst bezongen. Zangeres Rita Abatzi is een van de grootsten onder hen
10 7 Characteristic Pieces: Kraftig Und Feurig - Felix Mendelssohn - 3.36
Prachtige muziek voor piano solo van Mendelssohn. Benjamin Frith speelt
