Donderdag 19 oktober 2017
De moderne klassieke gitaar zoals wij die nu kennen staat aan het einde van een langdurig ontwikkelingsproces. Muziekhistorici twisten nog over de hypothese dat het instrument afstamt van de Griekse khitara, een soort lier die qua uiterlijk behoorlijk afwijkt van de moderne variant. De kithara werd in Griekenland uitsluitend door professionele muzikanten bespeeld, zo moeilijk was het om het instrument technisch te leren beheersen. De dichteres Sappho wordt vaak geassocieerd met de khitara. Zij gaf de voorkeur aan instrumenten met een lyrische, emotionele kwaliteit, en de kithara voldeed aan die eis.Alle stijlperiodes binnen de westerse klassieke muziek kenden hun eigen uitvoering van de gitaar. Zo onderscheiden we de giterne van de late middeleeuwen, de renaissance gitaar en de vihuela van voornamelijk de Spaanse en Italiaanse hoog-renaissance. Daarna komen de barokgitaar en zijn opvolger, de romantische gitaar. Het zou tot de laatste helft van de 19e eeuw duren voordat de hedendaagse klassieke gitaar min of meer zijn definitieve vorm kreeg onder de handen van meesterbouwer Antonio de Torres Jurado (1817 – 1892). Omdat de toonaarden van deze instrumenten onderling sterk verschillen, is het overigens vrijwel onmogelijk om een compositie voor een gitaar uit een vroegere periode recht te doen met een instrument uit een later tijdvak. De overschakeling van vihuela naar een modern instrument gaat nog enigszins, maar als u een cd zoekt met gitaarmuziek uit de barok, zorgt u er dan voor dat de uitvoerder de werken met een authentieke – of althans een zorgvuldig gereconstrueerde - barokgitaar vertolkt. Dat instrument klinkt heel namelijk anders dan de klassieke gitaar van nu.
Ondanks zijn grote populariteit in alle lagen van de Europese bevolking werd de gitaar lange tijd niet gezien als een instrument dat in een grote concertzaal een compositie kon dragen. Men gebruikte de gitaar dan ook veeleer ter begeleiding van zangers, of gaf het een ondergeschikte rol in settings van kamermuziek. Uitzonderingen waren er natuurlijk: Mauro Giuliani en Nicolo Paganini schreven volwaardige concerten voor gitaar en orkest, als ook composities voor solo gitaar.
De man die vaart zou zetten achter de gang van de gitaar naar de grote concertpodia was de Spaanse componist en gitarist Francisco Tarrega (1852-1909). Een des te opmerkelijker gegeven, omdat hij vrijwel niets zag; in zijn jeugd had een val in een kanaal hem grotendeels van zijn gezichtsvermogen beroofd. Dankzij Tarrega’s composities nam de belangstelling voor de gitaar als recital instrument wereldwijd toe. Als klein jongetje nam Andres Segovia (1893-1987) zijn landgenoot tot lichtend voorbeeld, en met Segovia zeggen we eigenlijk alles. Deze legendarische virtuoos zou de doorslag geven voor de erkenning van de gitaar als volwaardig concertinstrument binnen de klassieke muziek.
Met Segovia zeggen we alles? Niet helemaal. Min of meer in hetzelfde tijdsgewricht rees er een andere ster, die door kenners even hoog werd aangeslagen als de Spanjaard. Dat de faam van die ster uiteindelijk niet zover zou reiken als die van Segovia had waarschijnlijk veel te maken met het feit dat de persoon in kwestie vanuit een achterstandssituatie begon: Ida Presti was een vrouw.
Er valt natuurlijk heel wat te melden over de weinig rooskleurige positie van de vrouw in de klassieke muziek. Op deze pagina houden we het echter noodgedwongen kort. Een vrouw kon als zangeres wereldberoemd worden; haar erkenning als virtuoos instrumentaliste (laat staan als componiste) kwam echter pas in de 20e eeuw mondjesmaat op gang. En dan nog ging het hooguit over een harp, een piano, of misschien hier en daar een viool. Maar een vrouwelijke gitarist op het klassieke concertpodium? Dat moet het publiek evenzeer verbijsterd hebben als Orson Welles’ gefabriceerde radiouitzending over de landing van de Marsmannetjes.
Het ‘Marsvrouwtje’ Ida Presti (eigenlijk Yvette Montagnon) kon er wat van. Ze beschikte over een technische vaardigheid waar zelfs Segovia bewonderend naar gekeken moet hebben. Ze vertolkte specifieke gitaarcomposities, arrangeerde stukken die bedoeld waren voor andere instrumenten en componeerde daarnaast zelf. Zozeer werd ze gewaardeerd, dat vele beroemde componisten werken voor haar schreven.
Oud Anders presenteert zondagavond een paar van Presti’s arrangementen voor gitaar. Daarnaast hoort u enige composities van haarzelf. De uitvoerende gitariste is Cinzia Milani.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 22 OKTOBER 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Danse Rythmique/Etude 1 & 2 - Ida Presti - 5.25
De Franse klassieke gitariste wordt door sommigen wel op één lijn gesteld met haar grote voorbeeld Andres Segovia. Net zoals hij vertolkte ze de grote namen uit de klassieke muziek en componeerde zelf ook. Hier drie korte stukjes van haar, uitgevoerd door Cinzia Milani
02 Mad About the Boy - Cecile McLorin Salvant - 6.52
De 28-jarige Cecile McLorin Salvant mag vergeleken worden met de grote jazz zangeressen van weleer: Billie Holiday, Ella Fitzgerald en Sarah Vaughan. Mad About the Boy is van haar album Deams and Daggers en werd in 1932 geschreven door Noel Coward
03 5 Bagatelle per L'uomo Nero No. 3 - Carlo Galante (uitv. Alessio Pisani) - 4.03
Alessio Pisani bracht een album dat de inspirerende titel The Bogeyman (de boeman) draagt. Wellicht heeft dat te maken met het feit dat hij de contrafagot bespeelt, een reusachtig instrument met een dreunende, lage toon. Hier vertolkt hij de Bagatelle per L'uomo Nero No. 3 van Carlo Galante
04 Mãe Preta - Trio Fado - 3.39
De artiestennaam zegt al genoeg: u hoort Portugese fado uitgevoerd door een drietal zangers
05 Estampie - anoniem (uitv. Alla Francesca) – 4.07
De Estampie, de stampende dans, was een muziekvorm voornamelijk populair in het Frankrijk en Italié van de middeleeuwen. Het ontwikkelde zich tot een instrumentaal stuk dat behoorlijk complex kon worden. Het ensemble Alla Francesca laat een voorbeeld horen
06 Broken Arrow - Lil' Bear Singers - 4.31
De Lil’ Bear Singers brengen de authentieke muziek van hun Indiaanse voorouders
07 Children's Corners, L. 113 IV: The Snow Is Dancing - Claude Debussy - 2.49
Claude Debussy schreef de piano muziek van Children’s Corners voor zijn dochtertje Chou Chou. Hij gaf de compositie een Engelse title mee, omdat Chou Chou een Engels kamermeisje had
08 Down to the Wire - Vijay Iyer Sextet - 7.43
Een paar weken geleden betseedden we aandacht aan het nieuwe album Far From Over van jazz professor Vijay Iyer. Omdat de man zo belangrijk is voor de hedendaagse jazz, kunnen we het niet bij één nummer laten en draaien de plaat in de loop van de komende maanden vrijwel geheel. Nu is Down tot the Wire aan de beurt
09 I'm So Sleepy - Cat Stevens - 2.21
Hij is nog steeds actief, de in de jaren ’70 zo populaire Griekse zanger Cat Stevens die zichzelf al geruime tijd Yusuf Islam noemt. Onlangs kwam er eindelijk weer eens een album van hem uit. Daarop staan een paar bewerkte versies van aloude hits, een paar covers en enkele nieuwe songs. U gaat luisteren naar I'm So Sleepy van The Laughing Apple
10 Lamentationes VIII. Lamentation No. 6 - Pietro Amico Ripano Giacobetti - 5.33
Veel is er niet over hem bekend, de Italiaanse componist en geestelijke Pietro Amico Giacobetti (1579 – 1616). Er zijn slechts twee composities van hem overgebleven. Uit één van die twee, de “Lamentationes”, draaien we de zesde Lamentatie. Het wordt uitgevoerd door het Ensemble Scandicus, dat volledig uit mannelijke zangers bestaat. De meer vrouwelijk klinkende stemregisters zijn countertenors
11 More - Cecile McLorin Salvant - 3.33
- zie track 02. More werd door Salvant zelf geschreven
12 Etude 3,4,5 & 6 - Ida Presti - 6.31
- zie track 01
