Donderdag 28 september 2017
Tsjaikovski en meesterviolist Jascha Heifetz vormen een uitstekende combinatie, want ze hebben een aantal zaken met elkaar gemeen. De meest voor de hand liggende overeenkomst tussen de twee is hun nationaliteit: ze zijn allebei Russen. Heifetz werd weliswaar in het Litouwen van 1901 geboren, maar dat land maakte in die tijd deel uit van het Russisch keizerrijk en was nog geen zelfstandige staat. Verder kunnen we van zowel Tsjaikovski als Heifetz zeggen dat ze voor hun kunst de blik strak op het westen gericht hielden. Bij Tsjaikovski uitte zich dat in zijn keuze voor compositietechniek en tonaliteit, die gebaseerd waren op de gangbare onderwijspraktijk aan de westerse conservatoria. En Heifetz? Hij en zijn familie kozen het hazenpad toen de Russische Revolutie uitbrak (1917). Ze vestigden zich in de Verenigde Staten.Het dilemma rondom hun culturele identiteit speelt bij de Russen al zo’n driehonderd jaar. Een Rus wil aan de ene kant een duidelijk Slavisch profiel uitdragen, maar aan de andere kant modelleert hij zich in kunst en wetenschap op westerse voorbeelden. Zo reisde Peter de Grote als eerste tsaar buiten de grenzen van zijn land om zijn licht op te steken over de technische vooruitgang in het westen. Hij kwam ook in Nederland terecht, waar hij minstens vier maanden verbleef.
Verder spraken de hogere kringen in Rusland Frans onder elkaar, en zij die het zich konden veroorloven hadden zich de beroemde Europese badplaatsen en kuuroorden tot een tweede thuis gemaakt. De schrijver Toergenjev woonde een groot deel van zijn leven in Parijs. Net als zijn collega’s (Dostojevski, Tolstoj, Tsjechov etc.) beschreef hij in zijn werken veelvuldig de strijd tussen slavofielen en westers gezinde Russen: wat is van ons, wat van hen, en hoe kunnen we het beste van beide verenigen zonder elkaar het leven zuur te maken? Tot op de dag van vandaag blijft de Rus ermee bezig. In onze tijd zou je kunnen zeggen dat iemand als president Poetin evenzeer in tweestrijd verkeert. Hij verzet zich in politiek opzicht tegen het in zijn ogen decadente Europa, maar wil er tegelijkertijd maar wat graag bij horen. Want alle cynische commentaren van economen en cultuurfilosofen ten spijt, hier in Europa gebeurt er nog steeds genoeg dat de wereld vooruit kan helpen. Poetin heeft wel degelijk diep respect voor ons werelddeel.
Tsjaikovski kreeg het zwaar te verduren van het groepje componisten dat zich ‘De Vijf’, of ‘Het Machtige Hoopje’ noemden. Dit waren Balakirev, Borodin, Cui, Moessorgski en Rimski-Korsakov. Zij allen stonden in hun muziek een terugkeer naar het Russische volksidioom voor, en volgens hen was er in dit proces geen plaats voor een vereuropeest persoon als Tsjaikovski, die – o schande! – ook nog eens een eredoctoraat van de universiteit van Cambridge had gekregen. Er werd aan voorbij gegaan dat de elegante componist met al zijn kenmerkende Slavische melancholie soms Russischer kon klinken dan alle anderen.
Iemand als Jascha Heifetz moet zich verbonden hebben gevoeld met Tsjaikovski. Want ook al verschilt hun historische achtergrond, in zekere zin onttrokken beide kunstenaars zich aan de dwingende eis om zich een exclusief Russische eigenheid aan te meten. Heifetz was daarnaast van joodse afkomst, en vooral onder Stalin was er sprake van een onderhuids antisemitisch beleid. De familie Heifetz heeft deze ontwikkeling waarschijnlijk voelen aankomen en maakte zich pijlsnel uit de voeten.
Tsjaikovski’s schitterende vioolconcert in D, Op. 35 is bij Heifetz in goede handen. Dit wellicht des te meer omdat de meesterviolist zich goed kon inleven bij de in diens eigen tijd door velen verguisde ‘anti-nationale’ componist. Zondag draaien we het Allegro Vivacissimo uit dit concert. Mooier kan het niet: Heifetz wordt in de door ons gekozen uitvoering bijgestaan door Fritz Reiner en het Chicago Symphony Orchestra. Vele vertolkingen van deze voortreffelijke Amerikaanse dirigent worden door de critici ook nu nog geroemd als de fraaiste die er ooit op plaat werden uitgebracht. En Heifetz zelf? Ach, wat hij dan ook deed, die steeg altijd boven iedereen en alles uit. In de geschiedenis van de klassieke muziek hoefde hij alleen maar superviolist en componist Paganini voor zich te dulden.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 1 OKTOBER 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Pavane - Pierre Attaignant - 2.54
U hoort gitarist en luitspeler Peter Blanchette, die rond 1980 zijn uitvinding aan de wereld presenteerde: de archguitar, een instrument dat de eigenschappen van gitaar en luit combineerde en uitgerust was met extra bassnaren. ‘Componist’ Pierre Attaignant is in werkelijkheid een muziekuitgever die waarschijnlijk een grote collectie manuscripten had. Wie het stuk werkelijk schreef valt dan ook niet te achterhalen
02 Other Side Of This Life - Karen Dalton - 3.44
De hese – en om het met een mooi engels word te zeggen – sultry stem van de Cherokee Amerikaanse Karen Dalton smaakt naar meer. Ze werd vaak vergeleken met Billie Holiday, die we ook in deze uitzending zullen laten horen. Deze versie van Other Side Of This Life is waarschijnlijk een thuisopname
03 Broken Wing - Chet Baker - 7.07
De mooiste trompet van alle jazz muzikanten? De klanken van Chet Baker, al bijna half ingezetene van drugs tolerant Amsterdam, zijn onnavolgbaar... Broken Wing zou een verwijzing kunnen zijn naar het door heroine geteisterde leven van Chet Baker
04 Violin Concerto in D, Op.35: allegro vivacissimo - Pjotr Ilich Tchaikovsky - 8.12
- zie boven -
05 Buffalo-Demon Slayer - Sheela Bringi - 4.29
We hebben dit nummer ooit eerder gedraaid in Oud Anders. Dat is echter alweer een paar jaar geleden, dus mogen we heus wel een keer in herhaling vervallen. Vooral als de muziek heerlijk rockt. En dat doet de Buffalo-Demon Slayer. Bringi smeedt R&B, jazz, Indiaas klassiek en zigeuner ritmes tot een aanstekelijk geheel
06 Sound Characters - Maryanne Amacher - 9.46
Hou u vast. Gebouwen kunnen meer kabaal maken dan u denkt. Avant-garde componist Maryanne Amacher toont dat aan door middel van ultra-gevoelige microfoons, versterkers en computer software
07 Ain't Nobody's Business But My Own - Billie Holiday - 3.47
Wat kunnen we over haar zeggen? Het is Billie, en ze is uniek
08 Francisco Guerrero - Ego Flos Campi - 3.17
Het ensemble Stile Antico brengt Ego Flos Campi, een zangstuk van De Spaanse, in Sevilla woonachtige componist Francisco Guerrero (1528-1599). Hij maakte zowel sacrale als seculiere werken. Ego Flos Campi is een compositie die tot de eerste categorie behoort
09 Harmoniques du temps: Danse Pour Une Paix Intérieure (fragm.) - Pierre Jean Croset - 9.27
Pierre Jean Croset bouwde zijn eigen elektrische gitaar en doet er wonderlijke dingen mee
10 The Lullaby of Spring - Donovan - 3.29
Dylan of Donovan? In Europa neigden we naar de laatste, maar in feite hadden beide zangers weinig met elkaar gemeen; je kunt ze niet goed met elaar vergelijken. Donovan vertegenwoordigde de Flower Power, terwijl Dylan veeleer de traditonele protestzanger was zoals die er in Amerika al lang voor hem bestonden
