Donderdag 1 juni 2017
Chakassië, een autonome republiek binnen de Russische Federatie, ligt in het zuiden van Midden-Siberië en is van oudsher het toneel geweest van vele, elkaar bestrijdende volkeren. Wie of wat de oorspronkelijke Chakassen zijn laat zich dan ook niet precies duiden. Zelf menen ze af te stammen van de Jenisei-Kirgiezen, die in de negende eeuw grote delen van Siberië overheersten. Naderhand kwamen daar Oeigoerse en Mongoolse invloeden bij (denkt u wat die tweede groep betreft maar aan Djenghis Kahn). In de zeventiende eeuw onderwierp Peter de Grote de regio. Dit laatste historische feit zorgde voor een al dan niet vrijwillige instroom van Russische immigranten; het gebied werd door de Russen gebruikt als verbanningsoord voor criminelen.Het merendeel van de Chakassen bekeerde zich na de inlijving door tsaar Peter tot het christendom van de Russisch-orthodoxe kerk. Daarmee kwam officieel een einde aan sjamanistische praktijken, want zoals ieder zichzelf christelijk noemend geloof ging ook de orthodoxe kerk over tot vervolging van andersdenkenden. Desondanks zijn aanhangers van het sjamanisme hun religieuze overtuiging clandestien blijven belijden, ook toen de latere communisten het liefst alle godsdiensten de kop in wilden drukken.
Een nadere bestudering van de traditionele Chakassische muziek levert volop bewijs dat de bewoners van de regio hardnekkig bleven vasthouden aan het sjamanisme. De teksten van hun liederen beschrijven immers maar al te vaak de rituelen van dit geloof, dat ervan uitgaat dat onze aardse realiteit doordrongen is van wezens uit een andere wereld. De begeleidende instrumenten zijn evenzeer omgeven met de mysteriën van deze religie, die zoveel ouder is dan het christendom. Zo ook de chatkan, de Chakassische citer.
De chatkhan, of chadyghan, ziet eruit als een langwerpige, rechthoekige houten kist met zes tot veertien snaren en maakt deel uit van dezelfde familie waartoe de Chinese guqin, de Japanse koto en de Koreaanse gayageum behoren. Vroeger had het instrument voor de bewoners van Chakassië een vrijwel heilige status. De verering van de chatkhan had te maken met het sjamanistische geloof dat er een geest zou huizen in het instrument. En die moest gunstig gestemd worden; een onzichtbare entiteit bejegende je immers met de nodige eerbied. Deed je dat niet, dan zou de geest zich wel eens tegen je kunnen keren. Een muzikant die de chatkan rituelen aan zijn laars lapte liep op zijn minst het risico dat zijn opvoering mislukte, om over erger nog maar niet te spreken.
Of de uit Chakassië afkomstige zangeres en chatkhan speelster Yulia Charkova zich heden ten dage nog aan de sjamanistische voorschriften houdt? Het lijkt niet waarschijnlijk. Ze heeft namelijk onder andere Khay op haar repertoire staan, een soort keelzang die in vroeger tijden voorbehouden was aan mannen. Vrouwen die het zongen zouden met onvruchtbaarheid gestraft worden. Van dit bijgeloof trekt ze zich overduidelijk niets aan. De oude vloek valt in zekere zin wel te begrijpen; bekijkt u Yulia eens in de video hieronder. Ze laat daar deels keelzang horen, en deels haar natuurlijke stem. In Chakassië maken keelzangers minder gebruik van boventonen dan elders in Azië, en dat klinkt nogal bizar als het uit de mond van een betrekkelijk jonge vrouw komt (Yulia is op dit moment 30 jaar oud).
Charkova mag dan geen sjamaniste zijn, ze is wel een veelzijdig muzikante. In Abakan, de hoofdstad van Chakassië, studeerde ze af aan het conservatorium met als hoofdvakken klassieke piano en viool. Tegelijkertijd voltooide ze een opleiding aan het centrum voor traditionele muziek. Daarna ontfermde vader Sergey Charkow zich over haar. Deze nationaal beroemde zanger en instrumentenbouwer bracht haar het vak van traditioneel zangeres bij op een manier zoals een officiële opleiding dat nooit zou kunnen. Onder zijn leiding ontwikkelde ze haar vaardigheid op de chatkhan. Het instrument dat ze gebruikte voor haar album ‘My Seven-Stringed Chadygan’ werd door haar vader speciaal voor haar ontworpen. Het brengt prachtige klanken voort.
Zondagavond hoort u twee nummers van Yulia Charkova’s ‘My Seven-Stringed Chadygan’. In ‘Horse Galop’ hoort u de chatkhan solo; in ‘Khuu-Khas Khustary (zwanen en ganzen)’ zingt ze en begeleidt ze zichzelf op de chatkhan.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 4 JUNI 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Horse Galop - Yulia Charkova - 3.40
- zie boven -
02 Virgencita - Arvo Pärt - 5.54
Pärt werd voor deze prachtige vocale compositie geïnspireerd door de legende van Juan Diego, een Mexicaanse Indiaan die zich tot het christendom bekeerde en later heilig verklaard werd. Aan hem zou de maagd Maria verschenen zijn
03 Basheer - Archie Shepp - 10.44
Het nummer Basheer staat op free jazz pionier Archie Shepp’s album Mama Too Tight, dat in zijn geheel wordt uitgevoerd door een octet dat zich rondom deze saxofonist had gevormd. Double bass speler Charlie Haden maakte daar deel van uit. De plaat wordt algemeen gezien als Shepp’s meesterwerk
04 Sonata per l'elevazione in G Minor - Giovanni Battista Martini - 5.36
Orgelmuziek van een Italiaanse componist/priester die een geweldige invloed heeft gehad op de klaasieke muziek van zijn tijd. Martini correspondeerde met alle grote geesten van Europa en telde vele beroemde componisten tot zijn leerlingen
05 West Country Girl - Nick Cave & The Bad Seeds - 2.43
De post-punk agressie van de Australische rocker Nick Cave maakt hier plaats voor sombere, romantische ballades
06 Know What Is Above You - Ars Nova Copenhagen & Paul Hillier - 3.06
Paul Hillier heeft een grote naam op het gebied van de vroege muziek. Hier bewijst hij dat hij ook wel raad weet met hedendaagse koorwerken. Know What Is Above You is van Steve Reich
07 Khuu Khas Khustary (Swans And Geese) - Yulia Charkova - 5.22
- zie boven –
08 Poeme-Nocturne, Op 61 - Alexandr Scriabin - 6.46
Scriabin mag tot de meest eigenzinnige componisten van de late 19e en vroege 20e eeuw gerekend worden. Zijn muziek voor piano solo lijkt op die van Chopin, maar dan met een moderne draai
09 Welcome - Tony Levin - 3.41
Muziek van een belangrijk bassist. Wellicht kent u zijn naam niet, maar dat neemt niet weg dat Levin de allergrootste bands uit de rockgeschiedenis heeft ondersteund (King Crimson, Yes, Pink Floyd, Peter Gabriel etc.). Solo kan hij er ook wat van, zoals dit nummer van zijn album Stick Man aantoont
10 Prelude Of Light - John Zorn - 5.56
Rock, renaissance, barok, klassiek, jazz, blues, metal, klezmer of new age? Onze huiscomponist John Zorn beheerst alle stijlen. Wat brengt hij met Prelude of Light?
