Donderdag 18 mei 2017
Geen enkele creatie in welke kunstdiscipline dan ook kan de verschrikkingen van de nazi concentratiekampen adequaat weergeven. Componisten, schrijvers of schilders die dit zware thema durven op te nemen worden al gauw als pretentieus gezien, of ze slaan de plank volledig mis. Het gaat immers niet aan om een mooi, smartelijk werkje te maken ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de kampen. Het woord ‘mooi’ was in Auschwitz niet op zijn plaats. Auschwitz was het absolute niets. Verdriet, pijn, vreugde en alles wat daar tussen zit bestond er niet. In die zin zou men de Symphony of Sorrow van Henryk Gorecky als een mislukking kunnen beschouwen. Hoe fraai en indrukwekkend dit werk ook is, het reflecteert de realiteit van Auschwitz niet. Hooguit zouden we kunnen zeggen dat de compositie gevoelens laat horen van overlevenden die jaren later weer konden voelen. Het heeft niets te maken met de werkelijkheid van toen.Het vermoorden van miljoenen mensen in de kampen is een te abstract gegeven om te kunnen bevatten. De gebeurtenissen die er plaatsvonden worden in al hun weerzinwekkendheid pas duidelijk wanneer we kennis nemen van incidentele, buitengewoon wrede voorvallen. Hieronder een paar voorbeelden. Sla de passages over als u niet voor de rest van uw leven met gruwelbeelden wilt blijven zitten.
- Chil Rajchman, overlevende van Treblinka, beschrijft het volgende in zijn boek ‘The last Jew of Treblinka’: kampbewakers gooiden de levende baby van een vrouw in een put met brandende lijken. Ze wachtten lang genoeg om haar in shock te laten geraken, schoten haar toen dood en trapten het overschot diezelfde put in.
- In een van de kampen duwde men een man levend in een verbrandingsoven; toen men zijn resten wilde opruimen bleek hij nog in leven te zijn.
- In een politiek KZ werd een man met geweld in een nauwe metalen buis gepropt. De buis werd rechtop gezet, waarna men de gevangene aan zijn lot overliet. Bekneld, en met geen mogelijkheid om te ontsnappen, stierf de man krankzinnig. Het hele kamp hoorde hem krijsen tot het einde.
Wat doe je als kunstenaar met deze feiten? We zijn geneigd om te zeggen dat hij of zij er maar beter niets mee doet. Over zoiets valt immers geen kunst te maken, tenzij je over creatieve vaardigheden beschikt waarmee je enigszins recht kunt doen aan de verschrikkingen.
De Italiaanse componist Luigi Nono was een van de weinigen die dit kon. Deze geniale musicus had een volstrekt originele combinatie van zang, orkestrale begeleiding en elektronische effecten ontwikkeld die hem in staat stelde om de grootste wandaden van de mensheid te weerspiegelen in zijn kunst. Dat deed hij niet met zoetgevooisde, melancholieke deuntjes, maar met een kakofonie die de terreur voor zover mogelijk in al zijn gruwelijkheid blootlegde. De muziek van Luigi Nono is dan ook geen pretje om naar te luisteren. We horen een zinloze chaos van weggemoffelde, her en der opdoemende klanken; het eind der tijden lijkt in zicht. De hel van Nono is die van Dante, waar de duivel in de negende trap van de onderwereld ondersteboven begraven ligt in een metersdikke ijslaag.
In de uitzending van zondagavond draait Oud Anders Nono’s ‘Ricorda Cosa Ti Hanno Fatto in Auschwitz’. Hij schreef het naar aanleiding van de Frankfurter Auschwitz processen die plaatsvonden van 1963 tot 1965. Dit was de tweede serie rechtszaken tegen hen die werkzaam waren geweest in het concentratiekamp Auschwitz/Birkenau. Het ging hier om de lagere officieren en kampbewakers; de leiders van het kamp waren voor het merendeel al in 1947 ter dood veroordeeld.
U gaat een reis maken naar een onbestaanbare werkelijkheid die helaas wel degelijk bestaan heeft, vervat in onbegrijpelijke klanken. Een hoogtepunt in de naoorlogse klassieke muziek, met een temperatuur van 273,15 graden onder nul.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 21 MEI 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 A Zaluzi to the Gods (Hurrian Hymn 6) - De Organographia - 1.56
Oeroude muziek uit Sumerië, 1225 v. Chr. De voortreffelijke zangeres heet Gayle Stuwe Neuman. Ze wordt begeleid door het ensemble De Organographia, dat zich speciaal richt op muziek van verdwenen culturen
02 Atlantis - Kocani Orkestar - 3.09
Het Kocani Orkestar ontleent zijn naam aan het Macedonische stadje Kocani. De groep combineert Turkse militaire muziek met de tradities van de Balkan Romani. Dat zijn, zoals u weet, zigeuners die zo’n duizend jaar geleden oorspronkelijk uit het noorden van India kwamen.
03 Ave Verum Corpus K.618 - Mozart - 2.56
In 2012 hebben we het Ave Verum van Mozart al eens gedraaid. Zo’n mooie melodie mag echter nog wel een keer. U hoort het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Frans Brüggen
04 Heaven's Radio - Sister Bessie Griffin & Brownie McGhee - 2.45
Gospel van het soort dat we het beste kennen; een en al passie dus. Bessie Griffin wordt begeleid door gitarist Brownie McGhee, lid van het wereldberoemde bluesduo Sonny Terry/Brownie McGhee
05 Nànnuflày - Tinariwen - 5.03
Ook in de woestijn maken ze rock. De bandleden waren ooit vrijheidsstrijders van de Toearegs, maar wijden zich tegenwoordig uitsluitend aan muziek
06 Piano Sonata No. 7: Allegro, Gemächliche Halbe - Viktor Ullmann - 3.57
In deze uitzending herdenken we de Holocaust twee keer. Als eerste komt de joodse componist Viktor Ullmann aan het woord. Ulmann maakte deel uit van het orkest te Theresienstadt en kwam uiteindelijk om in Auschwitz (1944)
07 Wespen op de Appeltaart - Spinvis - 4.30
Sommige critici beweren dat alleskunner Spinvis dit jaar met Omnibus zijn beste album tot nu toe gemaakt heeft. De emningen kunnen erover verschikllen of dat ook zo is, maar Wespen op de Appeltaart is in ieder geval een aardig country nummer met een bijzondere tekst
08 Ricorda Cosa Ti Hanno Fatto in Auschwitz - Luigi Nono - 11.07
- zie boven -
09 Moanin' At Midnight - Howlin' Wolf - 2.55
Hij was heel groot, al even breed en had er de stem naar. Als Howlin’ Wolf zong trilden de ramen mee
10 Symphony 5 I. Allegro con brio - Beethoven - 7.27
‘Pa--pa--pa-paaaaammm...’ ...moeten we nog meer zeggen? Ja, dit: Willem van Otterloo’s vertolking (met het Residentieorkest) hoort wat ons betreft in de top tien van allerbeste uitvoeringen van dit stuk thuis
11 Hurrian Hymn 2, 8, 5 Anonymous (c. 1225 BC) - De Organographia - 2.58
Nogmaals het ensemble De Organographia met muziek van drie millennia terug. Dit keer wat instrumentaal werk
12 Spiritus Domini - Marek Raczynski - 4.25
De betrekkelijk jonge Poolse componist Marek Raczynski wordt wereldwijd geprezen om zijn moderne koorwerken. U hoort het Poznan Chamber Choir
