Donderdag 20 april 2017
Er zijn niet veel componisten die nog tijdens hun leven een muziekfestijn naar zichzelf vernoemd kregen. Franz Schubert viel die eer te beurt, en dat zegt niet alleen iets over zijn enorme muzikale talent, maar ook iets over de innemende persoonlijkheid die hij geweest moet zijn. Inderdaad, deze zoon van een onderwijzer mocht zich verheugen op een grote schare vrienden; een club trouwe volgelingen die het op zich nam om salonbijeenkomsten te organiseren waarin de persoon Franz Schubert en zijn muziek centraal stonden. ‘Schubertiades’ werden deze informele partijtjes genoemd. Ze begonnen als kleine huiskamerconcerten voor een handvol insiders, maar groeiden al snel uit tot gebeurtenissen waaraan soms meer dan honderd man deelnamen. Er werd gemusiceerd, gedichten voorgedragen, gedanst en gefeest. Schubert zelf zat daarbij doorgaans achter de piano.De Schubertiades bestaan nog steeds. Enkele daarvan zijn professionele evenementen geworden, zoals de Voralberger Schubertiade (gehouden in het kleine ski-dorp Schwarzenberg en het stadje Hohenems). Vanaf mei tot en met begin oktober worden daar een reeks concerten geven die in totaal ca. 35000 bezoekers uit de hele wereld trekken. Het gaat er niet uitsluitend meer om de muziek van Schubert; zijn werken vormen er echter nog altijd de hoofdattractie.
Als iemand zó begaafd en tegelijkertijd zó populair is dat er een ware cultus rondom hem ontstaat, dan weet hij vroeg of laat als vanzelf de ogen van de machtigen der aarde op zich gericht. In Schuberts geval waren dat de Esterhazy’s, een van oorsprong Hongaarse familie die door haar trouw aan de heersers van het Habsburgse rijk tot de meest aanzienlijke adel van Europa behoorde. Verscheidene telgen van dit geslacht stonden bekend als grote cultuurliefhebbers en namen onder meer bekende componisten in dienst. Die verzorgden dan hofconcerten of onderwezen de kinderen van de familie. Zo mocht Franz Joseph Haydn dertig jaar lang de vorsten Paul Anton en Nicolaus Jozef Esterhazy tot zijn werkgevers rekenen.
In de jaren 1818 en 1824 was het de beurt aan Schubert. Graaf Johann Karl Esterhazy trok hem aan als pianoleraar voor zijn dochters Maria Therese en Caroline. Voor die laatste zou Schubert volgens sommige bronnen meer dan gewone gevoelens ontwikkeld hebben. Dat die gevoelens nooit geconsumeerd zouden worden behoeft geen betoog, dit voornamelijk omdat Caroline in bovengenoemde jaren pas dertien, respectievelijk negentien jaar oud was. Nu golden er in die tijd misschien andere normen ten aanzien van de huwbare leeftijd dan tegenwoordig, maar Caroline was toch iets te jong om zich met de liefde bezig te houden. Bovendien had Schubert geen geld, geen titel en geen aanzien; het was uitgesloten dat iemand van zijn komaf zich amoureus in mocht laten met de dochter van een graaf. Daar komt dan nog bij dat Schubert in 1824 al wist dat hij aan syfilis leed. Telt u alles bij elkaar op, dan hebben we het over een arme sloeber die zich eventueel vergrijpt aan een meisje dat veel jonger is dan hij en haar daarenboven met een voor die tijd dodelijke ziekte besmet. Gaat u er maar vanuit dat de Esterhazy's de componist al dan niet via de gerechtelijke weg naar de andere wereld geholpen zouden hebben.
Als er dus al sprake was van liefde, dan kan deze niet anders dan strikt Platonisch geweest zijn. Maar niet helemaal. Kenners menen dat het Divertissement á la Hongroise voor piano vierhandig, dat Schubert als lesmateriaal voor de meisjes Esterhazy schreef, overdadig gebruik maakt van de elkaar kruisende armen van de spelers. Vond de componist hier een uitweg voor een onmogelijke liefde? Onvermijdelijk beroerde hij tijdens het oefenen van dit stuk steeds licht de armen van zijn leerlinge. Een tinteling slechts, maar wellicht vervulling genoeg voor een romanticus als Schubert...
In de komende uitzending van Oud Anders gaat het om het Allegretto van dit weergaloos mooie stuk. Helemaal op het lijf geschreven van de enthousiaste pubermeisjes die der Franz onder zijn hoede nam, etaleert dit vrolijke, springerige stuk een melodieuze inventiviteit die het tot een van de meest geliefde pianocomposities van het klassieke repertoire gemaakt hebben.
De meisjes Esterhazy kregen een lesje van Schubert, jawel. U ook. U hoort het Allegretto zondagavond in de uitvoering van Christoph Eschenbach en Justus Frantz. Zie ook in de videoclip hieronder.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 23 APRIL 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01 Diptych: Nyne otpushtshajeshi - Galina Grigorjeva - 4.47
De koorzangen van Galina Grigorjeva leunen sterk op de fraaie melodieen van de orthodoxe liturgie, maar kunnen ook verrassende uitstapjes naar een moderner idioom maken
02 Here's The World - Lori Carson - 4.02
Singer song writer Lori carson met een nummer van haar in eigen beheer uitgegeven album Here’s the World
03 Pulcinella Suite: II. Serenata. Larghetto - Igor Stravinsky - 3.07
Stravinsky grijpt terug op het idioom van de grote componisten uit de Barok en de Eerste Weense School. Het wordt ook wel Neo-clacissisme genoemd, maar pas op: de verworvenheden van de 20e eeuw worden niet overboord gezet
04 Blow, Gabriel - McIntosh County Shouters - 3.37
De McIntosh County Shouters zijn een groep bevlogen gospel zangers uit de staat Georgia die de zogenaamde ringshout in ere houden. Dat is een vorm van muziek waarbij zangers met hun voeten stampen en in de handen klappen, terwijl ze al bewegend een cirkel beschrijven. De ringshout wordt in de wereld alleen nog maar door deze groep gepraktiseerd en is daarom heel bijzonder
05 Divertissement á la Hongroise en Sol Mineur Op. 54 D. 818: pt. 3 - Franz Schubert - 15.02
Schubert schreef zijn Divertissement á la Hongroise voor piano vierhandig toen hij voor de tweede keer de dochters van Prins Esterhazy lesgaf. Het stuk was dus eigenlijk bedoeld als lesmateriaal voor de meisjes. Het stuk is uitgegroeid tot een van de populairste composities voor piano
06 Always This Way - Laura Marling - 4.33
Van de Britse folkzangeres Laura Marling zullen we nooit genoeg krijgen. “Always this Way” is alweer het vierde nummer van haar laatste album Sempe Femina dat we laten horen, en we gaan net zolang door totdat we in de loop van dit seizoen de hele plaat gedraaid hebben
07 The Kid From The Red Bank - Count Basie - 2.36
Big Band leader Count basie met een nummer van de plaat waarvoor hij tijdens de uitreiking van de allereerste Grammy’s een award kreeg: The Atomic Count Basie, oftewel E=MC 2
08 Salve Regina - Giovanni Felice Sances - 6.16
Buitengewoon fraaie muziek van een tamelijk onbekende Italiaanse componist. Nicolas Achten en zijn Ensemble Secreta maken er een feest van
09 Crow Croaking at Night voor qin solo - anoniem - 5.53
Meditatieve muziek uit de 13 e eeuw voor de Chinese plankciter qin, beter bekend als de guqin
10 Sufjan Stevens: Year of the Boar - The Knights - 2.48
Een adaptatie van Sufjan Steven’s elektronische suite Run Rabbit Run door het strijkers ensemble The Knights. U hoort het een na laatste deel
11 Pleine Lune - Waed Bouhassoun - 1.51
Waed Bouhassoun laat u horen hoe mooi Arabische zang kan worden
