Donderdag 9 maart 2017
De Grieks-Armeense mysticus, schrijver en musicus George Gurdjieff (1866-1949) was één van die onafhankelijke denkers die moderne filosofen en psychologen voor een raadsel stelt. Wie was deze mysterieuze man, en hoe kwam hij aan zijn ideeën? Kunnen we zijn opvattingen serieus nemen, of moeten we ze in hetzelfde licht bezien als tarot en astrologie, die gewoonlijk tot de pseudo-wetenschappen gerekend worden?Het lijkt erop dat Gurdjieff een bepaalde intuïtie had met betrekking tot de functies van het menselijk brein. Neurologen van onze tijd weten dat de mens - ondanks al zijn complexe cognitieve vermogens die hem boven de rest van het dierenrijk uittillen - slechts een klein deel van zijn hersenen gebruikt. Moeten we het tijdens het bestaan van onze soort met dat ingedamde potentieel doen, of zouden we kunnen evolueren naar een staat van ontwikkeling waarin alle mogelijkheden van het brein worden aangesproken?
Gurdjieff geloofde in het laatste. Hij zag het als volgt: de mens brengt zijn leven door in een soort halfslaap, geketend als hij is door onderwijs en religie, als ook door de sociale verbanden waarin hij leeft. De rollen die hij opgelegd krijgt belemmeren hem om volledig bewust te worden van zichzelf. Het is zaak dat ieder individu leert te begrijpen waardoor hij beperkt wordt, opdat hij zich eraan kan ontworstelen en uiteindelijk zijn diepste zelf kan ervaren. De filosoof noemde dit proces van bewustwording ‘Het Werk’.
Gurdjieff wilde een leerling nogal eens met totaal onverwacht gedrag van zijn kant confronteren, en wel zó, dat geen van diens door de instituten gevormde persona’s een adequate reactie paraat had. Daarmee dwong hij zijn volgeling om in zichzelf op zoek te gaan naar een authentiek antwoord. Als hij dat vond, dan was hij weer een stap dichter bij zijn ware ik.
Ook muziek als meditatief instrument kan een individu helpen met zijn ontdekkingstocht naar zichzelf, zo meende Gurdjieff. Zijn eigen composities voldeden uitstekend aan de noodzaak om waarachtige reacties aan de luisteraar te ontlokken. Ze maken immers gebruik van vele tradities, maar wijken er tegelijkertijd genoeg vanaf om iemand wakker te houden.
Het bijzondere aan de muziek van Gurdjieff is niet alleen gelegen in het samengaan van allerlei westerse en oosterse tradities, maar vooral ook in de unieke wijze waarop ze tot stand kwam. Gurdjieff had namelijk geen formele muzikale opleiding genoten. Het notenschrift beheerste hij niet, en evenmin was hij op de hoogte van harmonie- en compositieleer zoals onderwezen aan de Europese muziekacademies. Als hij het al nodig vond om zijn muzikale creaties op papier te zetten, dan gebruikte hij een notatie van eigen maaksel; verder vertrouwde hij volledig op zijn geheugen.
Als we zijn leerling Thomas de Hartmann mogen geloven – een man die met een bul van het gerenommeerde Petersburg conservatorium kon zwaaien – dan was het geheugen van Gurdjieff fenomenaal. De man herinnerde zich alle melodieën die hij op zijn vele reizen door drie continenten gehoord had en kon ze reproduceren door de snaren van een gitaar lichtjes met de middelvinger te beroeren. Overigens stond de mysticus op die manier in een lange traditie van oosterse muzikanten. Zij gaven hun melodieën tijdens lessen en concerten door aan het nageslacht, en zoiets als het schrift kwam er niet tussen.
De Hartmann en Gurdjieff hadden als het ware een soort muzikale symbiose met elkaar: twee geesten componeerden als één. Gurdjieff zorgde voor de melodische contouren, de Hartmann voorzag ze van een technische structuur en noteerde ze. Manuscripten van de aldus ontstane composities tonen aan dat de samenwerking tussen de twee naadloos verliep. Er zijn vrijwel nergens gecorrigeerde passages in de notatie te vinden wanneer een muziekstuk eenmaal ingezet was.
Zondagavond presenteert Oud Anders vier composities van Gurdjieff en Thomas de Hartmann. De eerste twee zijn voor piano solo, en de laatste twee werden gearrangeerd voor piano en cello door het duo Vassilis Tsabropoulos en Anja Lechner. De muziek lijkt in eerste instantie niet zo doorwrocht als bijvoorbeeld die van Chopin, maar dat is slechts schijn. De verschillende ritmes die er met de linker- en rechterhand gespeeld moeten worden leveren de gemiddelde uitvoerder genoeg problemen op. Je hoort er de moeilijkheidsgraad echter niet aan af; de indruk van een wonderschone melodie overheerst. Gurdjieff proefde iedere klank diep.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 12 MAART 2017 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01. Les Doudoukis - George Gurdjieff - 2.13
Gurdjieff was in de eerste plaats een filosoof en esotericus. Hij heeft echter ook muziek gecomponeerd met behulp van een van zijn leerlingen, de componist en pianist Thomas de Hartmann. Deze uitzending is gewijd aan de muzikale composities van Gurdjieff. Les Doudoukis wordt hier uitgevoerd door de pianist Alain Kremski
02. Oh, Atlanta - Alison Krauss - 4.42
27 Grammys heeft ze op haar naam staan, de Amerikaanse country zangeres Alison Krauss. Daarmee staat ze op de tweede plaats van meest gelauwerde artiesten ooit. Alleen de dirigent Georg Solti moet ze voor zich dulden. Oh Atlanta is van haar in 1995 verschenen cd ‘Now That I’ve Found You’
03. Ellington Mix: Happy Go Lucky Local Mix - ICP Orchestra - 4.51
Misha Mengelberg is onlangs overleden. Hij was een van de aanvoerders van de Dutch Improv Jazz. We draaien een nummer van het Instant Composers Pool Orchestra, dat hij samen met Willem Breuker en Han Bennink gestalte gaf.
04. Chants et Rhythmes d'Orient: Chant des Pecheuses - George Gurdjieff - 3.17
- zie track 01 -
05. Late Night - Syd Barrett - 3.08
Barrett was de frontzanger van de vroege Pink Floyd. Hij werd gedwongen de band te verlaten omdat hij op grond van zijn geestesziekte niet langer te handhaven was. Niettemin ging hij nog een paar jaar door met het maken van een aantal bijzondere solo platen. Van ‘The Madcap Laughs’ hoort u het nummer ‘Late Night’
06. Djangyuloum - Djivan Gasparyan - 4.13
Djivan Gasparyan is een virtuoos op de Duduk, de Armeense versie van de hobo gemaakt uit abrikozenhout
07. Choke - Argeo Ascani & Anna Clyne - 8.39
Composer-in-residence van het Chicago Symphony Orchestra Anna Clyne vermengt vooropgenomen elektronische, gemanipuleerde klanken met akoestische instrumenten. Argeo Ascani speelt op saxofoon
08. Julekvad - Grex Vocalis - 3.48
Kerstmuziek van een Noors koor dat op eigen bodem een grote hoeveelheid prijzen in de wacht heeft gesleept
09. Wind in the Bamboo Grove - Evelyn Glennie - 6.47
Keiko Abe’s compositie voor marimba uitgevoerd door een van haar bekendste navolgers, de Schotse Evelyn Glennie
10. Bayaty - George Gurdjieff - 4.14
- zie track 01 -
11. Kwela P Kwana - Misha Mengelberg - 6.03
Nogmaals Misha Mengelberg, ditmaal met zijn eigen ensemble
12. Trois Morceaux après des Hymnes Byzantins III - George Gurdjieff - 4.05
- zie track 01 -
