Vrijdag 28 oktober 2016
Muziek krijgt een extra dimensie wanneer het gebaseerd is op een al dan niet waar gebeurd verhaal. De componist Robert Schumann werd voor zijn fantasieën voor piano opus 16 geïnspireerd door de dirigent en musicus Johannes Kreisler, een karakter uit een drietal vertellingen van de schrijver E.T.A. Hoffmann. De acht delen van de ‘Kreisleriana’, zoals het stuk heet, vormen een compilatie van korte verhaaltjes die sterk uiteenlopende stemmingen beschrijven. De luisteraar wordt nu eens geconfronteerd met overdonderende virtuositeit, en dan weer met een gevoelvolle bedachtzaamheid; vrolijkheid wordt afgewisseld met dreigende klanken, robuuste kracht met sentimentaliteit. Uit geen enkel deel kunt u opmaken wat u in een volgend deel te wachten staat.Kreisler werd door Hoffmann neergezet als de Romantische componist pur sang. Hij zag zichzelf als een extreem sensitief, profetisch kunstenaar die voortdurend botste met de hem omringende ‘lagere’ realiteit. Het onbegrepen genie probeerde dit conflict op te lossen door zichzelf op te delen in een aantal personages die ieder voor zich aan een bepaald aspect van het leven konden beantwoorden. Nu hoeft zoiets niet onmiddellijk op een pathologisch afwijking te wijzen. Per slot van rekening doet de moderne mens niet veel anders wanneer hij zijn verschillende rollen als vader, echtgenoot, vriend en beroepsbeoefenaar vervult. Een genadeloze bedrijfsleider is misschien wel een liefhebbende echtgenoot, en omgekeerd zou een huistiran heel wel een populaire werkgever kunnen zijn. Het wordt echter een probleem wanneer iemand de tegenstrijdigheden in zijn psychologische structuur niet meer zonder ondragelijke stress met elkaar kan verenigen. Het gevaar bestaat dan dat de persoon zichzelf niet meer als eenheid ervaart. Met andere woorden, het besef van een coherent ‘ik’ raakt zoek; een rol is geen spel meer waar iemand min of meer bewust voor kiest, maar wordt beleefd als een ander personage.
Mogelijk zijn er overeenkomsten aan te wijzen tussen de fictieve Kreisler en Robert Schumann. Als muziekcriticus schreef Schumann onder de pseudoniemen Florestan, Eusebius en Meister Raro. Niets aan de hand, zou u zeggen, er zijn wel meer mensen die onder verscheidene namen publiceren. Maar in hoeverre probeerde de componist gestalte te geven aan zijn zeer verschillende gemoedstoestanden, net zoals de excentrieke Johannes Kreisler dat deed? De toon die er uit Schumanns recensies spreekt is per naam totaal anders. Zo is Florestan krachtig, dominant en enthousiast; Eusebius uiterst fijngevoelig en in zichzelf gekeerd, en Meister Raro evenwichtig.
Onderzoekers vermoeden dat Schumann waarschijnlijk leed aan een manisch-depressieve stoornis. Zo iemand beschikt op zekere momenten over een tomeloze energie. Dat kan de productiviteit van een scheppend kunstenaar verhogen; hij wordt immers overspoeld door ideeën en weet van geen ophouden. Er zit echter een keerzijde aan. Als de persoon in kwestie zijn stemmingen niet meer kan besturen, dan gaan ze met hem op de loop. Dat leidt in het ongunstigste geval tot een psychose waarbij alle creativiteit verdwijnt en de kunstenaar ontredderd achterblijft. Dat laatste overkwam Schumann. Op 43-jarige leeftijd raakte hij zozeer de draad kwijt dat hij zich in de Rijn wilde verdrinken. Hij overleefde deze zelfmoordpoging, maar sleet de laatste drie jaren van zijn leven in een inrichting.
De Kreisleriana is een van Schumanns fraaiste creaties. Nemen we aan dat de componist hier inderdaad lucht gaf aan een abnormale geestesgesteldheid, dan zouden we het stuk om kunnen dopen tot Kreislermania. Maar ach, dat is eigenlijk een beetje gemeen. Bovendien valt er aan de kwaliteit van de compositie niets af te dingen.
Zondagavond beginnen we de uitzending met het achtste deel uit de Kreisleriana, getiteld ‘Schnell und Spielend’. Gerenommeerd Schuman vertolker Eric Le Sage voert het stuk uit.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 30 OKTOBER 2016 OP AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Kreisleriana Op. 16 no. 8: Schnell und Spielend - Robert Schumann (uitv. Eric Le Sage) - 3.30
- zie boven –
02. Jeepster - Marc Bolan & T-Rex - 4.10
Een van de populairste songs van glamrocker Marc Bolan en de zijnen. Niet van de radio te slaan toen het eenmaal uitkwam.
03. Nabari II: Allegro/Presto - Takashi Yoshimatsu - 5.32
Teiko Kikuchi vertolkt Takashi Yoshimatsu’s moderne compositie voor de koto, Japan’s nationale instrument.
04. How Long, How Long Blues - Ray Charles - 9.17
Ray Charles kennen we voornamelijk als schrijver van vermaarde Blues en Rhythm & Blues nummers, maar met jazz kon hij ook uit de voeten. Hier hoort u hem samen met de eerbiedwaardige jazz gentleman Milt Jackson, xylofonist zonder weerga.
05. Die Moorsoldaten - Liederjan - 5.05
Een socialistisch verzetslied van gedetineerden in een Duits concentratiekamp. De kampbewakers vonden het prachtig, maar het werd natuurlijk verboden door de autoriteiten. Desondanks werd het al snel wereldberoemd.
06. Msitso Wa Wuraru - Chopi muzikanten (rec. Hugh Tracey) - 4.01
Muzieketnoloog Hugh Tracey is van onschatbare waarde geweest voor ons zicht op Afrikaanse muziek. Hij nam muziek op van stammen die nu niet eens meer bestaan. De opnames zijn oud, maar klinken bijzonder goed. Hier hoort u traditionele klanken van de Chopi, een bevolkingsgroep uit Zuid-Mozambique.
07. Criss x Cross 3 - John Gibson - 5.32
Sopraansaxofonist Gibson werd bekend als vertolker van de belangrijkste Amerikaanse componisten van minimal Music, zoals Steve Reich, Philip Glass e.a., maar gaf er met een concert op het Festival d'Automne te Paris blijk van ook zelf te kunnen componeren. Criss x Cross maakte onderdeel uit van dit concert. U hoort hier de live registratie van het nummer.
08. Sonata in sol mineur voor fluit & klavecimbel BWV1020: adagio - J.S. Bach - 3.04
Een oude opname van Jean-Pierre Rampal, een van de grootste dwarsfluitspelers ooit. Veel ruis, maar dat zal u niet beletten om vast te stellen hoe geweldig mooi de man kon spelen.
09. Synchronisms No. 5 - Mario Davidovsky - 8.43
Er wordt een tape met elekronische klanken afgespeeld, en muzikanten die zich bedienen van traditionele akoestische instrumenten reageren erop. Het zorgt voor verrassende effecten.
10. Soleares - Carlos Montoya - 5.37
Flamenco puristen trekken hun wenkbrauwen op wanneer ze de naam van gitarist Carlos Montoya horen, want de man hield zich niet zozeer aan de strenge voorschriften van het genre. Toch heeft hij er als weinig anderen voor gezorgd dat flamenco populair werd.
