Donderdag 6 oktober 2016
Abdis Hildegard von Bingen (1098-1179) nam geen blad voor de mond als het erom ging de geestelijke stand de weg naar ware devotie te wijzen. Ook schroomde ze niet om de adel tot de orde te roepen als die volgens haar een verkeerde koers vaarde. Haar bemoeienis met belangrijke politieke zaken ging zelfs zo ver dat ze keizer Frederick Barbarossa brieven schreef waarin ze hem maande zijn militaire vaardigheden niet te misbruiken. Dat een van de machtigste heersers in het Europa van haar tijd dit tegen zich aan liet leunen zegt iets over de verlichte geest van de man. Blijkbaar wist Barbarossa een vrouw met een eigen mening wel te waarderen. En dat in de Middeleeuwen, een tijd die nou niet direct als een bijster vrouwvriendelijke periode te boek staat. Barbarossa en Hildegard hebben elkaar in levende lijve ontmoet. Wat ze zoal bespraken weten we niet, maar de gebeurtenis op zich is uitzonderlijk. We hebben het hier per slot van rekening over een keizer en een non. Nu ja, niet zomaar een non. Hildegards reputatie als bekwaam bestuurder van twee kloosters, haar muzikale begaafdheid, haar kennis van plant- en geneeskunde, en bovenal haar roem als moreel en ethisch hoogstaande persoon was haar al vooruitgesneld. Daar had ze zelf voor gezorgd. Een van haar grootste talenten betrof namelijk het onderhouden van een uitgebreid sociaal netwerk. De abdis communiceerde vaardig via alle haar ten dienste staande kanalen. Ze deed dat niet ter meerdere eer en glorie van zichzelf; Hildegard wilde het Woord van God verwezenlijken in de wereld om haar heen. En dat Woord kwam er kortgezegd op neer hoe je een goed mens moest zijn. Het was deze boodschap die ze zoveel en zover mogelijk wilde uitdragen.
Zouden we kunnen stellen dat de vrouw Hildegard in zekere zin geluk heeft gehad? Ze leefde in een tijd waarin er nog nauwelijks sprake was van de heksenvervolging die Europa eeuwenlang in de greep zou houden. Was ze een- of tweehonderd jaar later geboren, dan zou juist zij die zoveel wist van kruiden en planten wellicht in een kwaad daglicht gesteld zijn. Vrouwen die in tijden van pest en lepra hun brouwseltjes aan de man brachten waren vanaf de late Middeleeuwen immers verdacht.
Maar nee; waarschijnlijk zouden de aantijgingen van bekrompen geesten hun doel gemist hebben. Ten eerste bekleedde Hildegard een hoge rang in een vrouwenklooster. Haar wijding aan God was daarmee boven alle twijfel verheven. Ten tweede blijkt uit zowel haar eigen als andermans geschriften dat Hildegard een buitengewoon charismatisch persoon geweest moet zijn. Een intelligente, nederige – maar niet onderdanige! - vrouw die de macht van het goede uitstraalde en daarmee kleingeestigen ontwapende. Ter vergelijking: in onze tijd zou elke maffiabaas het hoofd gebogen hebben voor moeder Theresa. Van zo iemand blijf je nu eenmaal af.
De meesten van ons kennen Hildegard als de schepper van prachtige hymnes. Ze begaf zich echter relatief pas laat op het terrein van de muziek. Naar eigen zeggen liet God haar rond haar veertigste in een visioen weten wat Hij met haar voorhad: zij moest anderen leren hoe ze moesten leven. Ze zag in dat muziek daarbij een hulpmiddel kon zijn. En dus werd ze componiste. Niet zeuren, gewoon doen.
Als toonzetter ging Hildegard voortvarend van start. Ze week af van het gebruikelijke Gregoriaans en nam de nieuwste muzikale ontwikkelingen op in haar vocale creaties. Daar voegde ze dan haar eigen, knap uitgewerkte structuren aan toe. Bovendien wist ze als de doorwrochte schrijver die ze was een fraaie balans tussen tekst en melodie te bereiken. Niet verwonderlijk; evenwicht kenmerkte haar persoonlijkheid, en dat werd weerspiegeld in haar composities.
Waar haalde de abdis het vermogen vandaan om in alles wat ze ondernam zo’n hoog niveau te bereiken? Als jongste uit een arm gezin van tien kinderen had ze waarschijnlijk nauwelijks onderwijs genoten. En toch groeide ze uit tot een vrouwelijke versie van Leonardo da Vinci, iemand die het hoofd maar ergens toe hoefde te zetten of voilà, niemand die het beter kan. Laten we haar maar benoemen als een intuïtief genie; alles ging vanzelf. Vanzelf? Hildegard zou het een door God geschonken gave noemen.
Zondag luisteren we in Oud Anders naar de gave Gods, zoals die gestalte gegeven werd door Hildegard von Bingen. Het Vlaamse ensemble Psallentes zingt haar ‘Responsorium Favus Distillans Ursula Virgo’.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 9 OKTOBER 2016 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01. Carmen: Prelude - Georges Bizet - 2.06
Geoges Bizet is vooral bekend geworden om zijn Carmen. Van deze opera laten we u de prelude horen, in de uitvoering van de schotse dirigent Alexander Gibson en het Royal Opera House Orchestra.
02. I Should Care - Julie London - 3.18
Julie London, geboren als Gayle Peck, was een Amerikaanse zangeres en actrice. Ze had een zwoele, rokerige stem en zong als een crooner, dicht tegen de microfoon aan. Van haar gaat u luisteren naar het nummer ‘I should Care’.
03. A Fluttering of Wings: Dance - Morton Subotnick - 5.00
Een deel uit een strijkkwartet van de Amerikaanse avant-garde componist Morton Subotnick. Deze oude setting leent zich nog steeds voor bijzondere nieuwe klanken.
04. Romeli Kherubinta - Kutaisi Ensemble - 3.36
Het Georgische ensemble Kutaisi geeft een fraai staaltje polyfonie weg met het nummer ‘Romeli Kherubinta’.
05. Sukhakarta Dukhaliarta - Pandit Jasrai - 1.32
Een hymne aan Ganesh, de Indiase god met het hoofd van een olifant; gebrcht door een ensemble onder leiding van Pandit Jasrai.
06. Si Veriash La Rana/The Tunnel - Charming Hostess - 6.45
Opwindende muziek van Charming Hostess, een drietal vrouwen uit Oakland, California. Ze combineren joodse invloeden met doo-wop en ritmes uit de Balkan en Afrika.
07. El Amor Brujo; Ritual Fire Dance - Manuel de Falla - 4.00
Frederick Fennell en het Eastman Rochester Pops Orchestra geven een flitsende uitvoering van een van de Falla’s bekendste werken.
08. Lijmen - Maaike Ouboter - 3.44
Maaike Ouboter is een Nederlandse zangeres die in haar moerstaal zingt. Het nummer ‘Lijmen’ staat op haar debuutalbum En Hoe het Dan Ook Weer Dag Wordt.
09. Comet - John Zorn - 3.20
Ultramoderne klanken van de vibrafoon op een van John Zorn’s recente albums, The Painted Bird.
10. Sweet Air - David Lang - 8.49
Minimal music is nooit helemaal uitgestorven in de Verenigde Staten. David Lang, geboren in 1957, bedient zich nog steeds van dit genre. Van hem hoort u de compositie ‘Sweet Air’ van het album Child, waarin hij herinneringen van zijn jeugd reconstrueert.
11. Everywhere - Paul Bley Quartet - 4.04
Nogmaals een hoofdrol voor de vibrafoon (zie tr. 09), ditmaal van het gerenommeerde jazz quartet van Paul Bley.
12. Responsorium Favus Distillans Ursula Virgo - Hildegard von Bingen - 6.57
- Zie boven -
