Donderdag 29 september 2016
Waarom zou iemand van joodse origine een compositie wijden aan de herdenking van de Reformatie? Felix Mendelssohn schreef zijn vijfde symfonie (bijgenaamd ‘Reformation’) ter ere van het 300-jarige bestaan van de Confessio Augustana. Dit was de Lutherse Geloofsbelijdenis, een van de belangrijkste documenten van de protestanten, opgesteld in 1530.De vraag over Mendelssohns betrokkenheid bij een niet-joods evenement laat zich gemakkelijk beantwoorden. De componist behoorde weliswaar tot een vooraanstaande joodse familie, maar werd niet in het joodse geloof opgevoed. Hij mocht van zijn ouders de eerste jaren van zijn leven zelfs zonder enige religieuze doctrine doorbrengen. Pas op zijn zevende werd hij van de lid van Reformatorische kerk. Deden alle ouders het maar zo, zou je haast zeggen. Kinderen moeten van hun jeugd kunnen genieten zonder geprogrammeerd te worden volgens deze of gene geloofsovertuiging. Het zorgt ervoor dat ze niet met een vernauwde blik in het leven staan. Eenmaal oud genoeg kunnen ze dan met de nodige objectiviteit beslissen of ze een godsdienst gaan aanhangen, en welke dat dan moet gaan worden. Mendelssohn werd Reformatorisch, maar miste ten ene male het fanatisme van deze religieuze stroming.
Werpen we een blik op Mendelssohns composities, dan zien we dat hij genoeg afstand had tot het christelijke geloof. Op het toonzetten van de – overigens behoorlijk uitgeklede – Reformatorische liturgie zul je hem immers nauwelijks kunnen betrappen. Die paar liturgische composities van zijn hand zouden evengoed voor de katholieke als de Reformatorische eredienst gebruikt kunnen worden. Let wel, hij heeft wel degelijk stapels muziek geschreven waarin een religieus onderwerp centraal staat. Dat is niet zo vreemd; net als alle kunstenaars haalde ook Mendelssohn zijn inspiratie uit de Bijbel. En waarom ook niet? De Bijbel blijft een spannende bundel half fictieve, half historische verhalen uit antieke tijden. Er wordt geroofd, gemarteld, gemoord, kannibalisme gepleegd en incest bedreven, en daarnaast doet de lezer ook nog een hoop levenswijsheid op. Een kunstenaar, die per slot van rekening ergens van moet leven, doet er goed aan om de formule van zo’n eeuwige bestseller te lenen. Leonardo da Vinci en Michelangelo deden dat ook. En die geloofden nergens in, zo denken vele geschiedkundigen.
We mogen dus aannemen dat Mendelssohn een coulante houding had ten aanzien van allerhande religieuze overtuigingen. De organisatoren van de herdenking van de Augsburger Confession waren echter wat minder ruimdenkend. Sommigen beweren dat die de vijfde Symfonie van de toch zeer in aanzien staande componist weigerden op grond van zijn joodse afkomst. Sinds de nazitijd weten we maar al te goed hoe racisme werkte: je hoefde het joodse geloof niet actief te belijden om met een scheef oog bekeken te worden. Dat was in het gekerstende Europa van vóór de Tweede Wereldoorlog altijd al zo geweest. Let wel, we weten niet zeker of antisemitisme de werkelijke reden was voor het feit dat de symfonie tijdens de herdenking niet werd opgevoerd. Anderen houden het erop dat Mendelssohn het werk niet op tijd af had gekregen omdat hij ziek was. Dat kan heel goed kloppen; de man heeft zijn leven lang met ernstige gezondheidsproblemen te kampen gehad. Hij is slechts 38 jaar oud geworden. Joods of ziek: wat was de werkelijke reden voor het weglaten van de vijfde symfonie tijdens de Augsburger herdenking? Als gewoonlijk zal de waarheid wel ergens in het midden liggen.
Mendelssohn heeft zijn vijfde symfonie gelukkig wel voltooid. Het is een prachtig werk geworden dat we op één lijn kunnen plaatsen met de orkestrale composities van Beethoven, Schubert en Schumann. Dat was moeilijk te verteren voor de nazi’s van een eeuw later, dat spreekt voor zich. Zij zwegen hem liever dood. Wat moesten ze immers aan met een man die dezelfde kwaliteit leverde als de aanbeden Arische grootheden? Het was in tegenstrijd met hun verwerpelijke rassentheorieën.
Zondagavond hoort u in Oud Anders het Allegro Vivace uit Mendelssohns vijfde symfonie. Het wordt uitgevoerd door het Synfonieorchester Köln onder leiding van Dimitri Mitropoulos. De opname dateert van 1957. Ze behoort nog steeds tot de beste uitvoeringen van dit werk.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 2 OKTOBER 2016 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01. Danzas argentinas: Danza de la moza donosa/Danza del viejo boyero - Alberto Ginastera - 4.44
De muziek van de Argentijnse componist Alberto Ginastera sluit aan op die van de vroege modernisten van de 20e eeuw. Hij kende echter ook een romantische kant a la Chopin. De Danzas Argentinas laten u beide richtingen van deze componist horen.
02. Crawlin' Kingsnake - Buddy Guy - 5.17
Buddy Guy maakte doorgaans gebruik van een elekrische gitaar, maar hij kon ook uit de voeten op een akoestisch instrument. Dat bewijst hij in de nu volgende bluesklassieker ‘Crawlin' Kingsnake’, afkomstig van zijn album ‘Blues Singer’
03. Polymad Momads - Steve Coleman - 10.36
Een funky jazznummer van de veelzijdige saxofoonspeler Steve Coleman.
04. Bhajan - Persad familie - 5.45
Hindoestaanse muziek uit het Caribische gebied. Jazeker, dat bestaat; evenals Suriname kennen de Caribische eilanden een grote influx van Indiase migranten. Hier een stuk uit Trinidad-Tobago.
05. Symphonie no. 5 “Reformation” – Felix Mendelssohn - 6.18
- Zie boven -
06. A Close Encounter with Charles's Country Band – Instant Composers Pool - 5.02
De Instant Composers Pool is een ensemble dat ooit door Willem Breuker, Mischa Mengelberg en Han Bennink opgericht werd. Het is de geboorte van de Dutch Improv.
07. Doctor, Doctor - Bert Jansch - 2.57
De Schotse akoestische gitarist Bert Jansch was een van de oprichters van de legendarische folkrock band Pentangle, die in de late jaren 60 en vroege jaren jaren 70 furore maakte vanwege de grote instrumentale virtusositeit van haar leden. Bert Jansch beheerste zowel de gitaar als de banjo tot in de puntjes. Hier een proeve van zijn bekwaamheid dat laatste instrument
08. Vox Iberica: Quen boa dona querra - Sequentia - 6.00
Het beroemde vroege muziekensemble Sequentia heeft een drietal albums uitgebracht die aandacht besteden aan de klassieke zangtradities op het Spaanse schiereiland tijdens de middeleeuwen en vroege Renaissance. Sequentia zingt hier een van de door de cultuurminnende Spaanse koning Alfonso El Sabio verzamelde liederen.
09. Perlimpinpin - Barbara - 4.00
Barbara was een Franse zangeres, tekstschrijver en componist. Haar lyrische, poëtische teksten, de dramatiek en diepgang van de emotie in haar stem heeft haar tot een van Frankrijks meest geliefde chansonieres gemaakt.
10. Jhala III - William Colvig & Lou Harrison - 2.02
De Amerikaanse componist Lou Harrison heeft in veel van zijn stukken Aziatische invloeden verwerkt, en dan met name die van de Indonesische gamelan muziek. Hier een fraai voorbeeld van zijn eigen opvatting over gamelan.
