Donderdag 22 september 2016
Door een technische fout die geheel en al op mijn conto komt werd Oud Anders vorige week helaas niet uitgezonden. Luisteraars zagen zich geconfronteerd met ruim een half uur stilte. Daarvoor mijn excuses. De geplande uitzending kunt u via ‘Radio Gemist’ nog tot zondagavond 22.00 uur beluisteren.LUDUS DANIELIS, DE MEGAHIT VAN DE MIDDELEEUWEN
In de Middeleeuwen waren er nog geen billboards. Het mysteriespel Ludus Danielis mogen we echter gerust op de eerste plaats van een denkbeeldige ranglijst zetten. Deze megahit die vanaf 1200 overal in Europa opdook werd opgevoerd rond het Narrenfeest, een gebeuren dat vergeleken kan worden met het tegenwoordige 1 april. In de Middeleeuwen werd dit feest van de zotten op 1 januari gevierd. De dag vormde een uitlaatklep voor de geestelijkheid, die een lange reeks plechtige, loodzware kerstvieringen achter de rug had; men was dus wel toe aan een verzetje. Op die dag stond alles op zijn kop. De bisschop werd misdienaar en de lagere geestelijkheid was voor even de baas. In de kerk werd een bourgondisch banket compleet met drinkgelag georganiseerd; er werd druk gedobbeld aan het altaar, en jonge aspirant-priesters joegen heuse ezels over de looppaden. Als je dan toch heiligschennis pleegt, doe het dan goed, zullen ze toentertijd gedacht hebben. De Russische meidengroep Pussy Riot is er niets bij.
Het Ludus Danielis, gebaseerd op het Bijbelboek Daniel, bevat alle elementen die het Narrenfeest zo immens populair maakten. Pathos, platte humor en de strengste devotie gingen hand in hand in dit ongeëvenaarde spektakelstuk. Bovenal echter etaleerde het Ludus de vele muziekstijlen die er in de late middeleeuwen voorhanden waren. Monofonie, polyfonie, trouvères, marsen, improviserende instrumentale begeleiding, alle muzikale uitingen afkomstig uit de hoogste tot de laagste kringen werden tot een knap, contrastrijk geheel aaneengesmeed door een stel jonge studenten van de Beauvais Kathedraal in Noord Frankrijk. Hun namen kennen we niet, maar dat er zich een paar geniale componisten in hun midden bevonden staat buiten kijf. Gaat u maar na: we zijn ruim 800 jaar verder en het stuk wordt steeds vaker op de plaat gezet. De mensheid moet nog maar afwachten of Satisfaction van de Rolling Stones het tot 2800 AD volhoudt (we horen Keith Richards nu volmondig “Sure it will!” roepen).
Er bestaan vele versies van het Ludus Danielis. Er is er zelfs een in Hongarije gemaakt. Geen probleem voor de Magyaren van de dertiende eeuw, want de voertaal van het spel was een soort potjeslatijn waar de geleerden en geestelijken in heel Europa zich van bedienden. Iedereen die op ons continent enige opleiding had genoten begreep dus waar het stuk over ging, zo ook een exotisch volk als de Hongaren. Voor de uitzending van zondag heb ik gekozen voor een viertal delen van de in 1998 verschenen uitvoering van Andrew Lawrence-King and the Harp Consort. Hierboven zei ik al dat het Ludus gerelateerd was aan het kermisachtige Narrenfeest; Lawrence-King weet als geen ander de oorspronkelijke uitbundigheid van het stuk gestalte te geven. Daarnaast voert hij als specialist in middeleeuwse muziekinstrumenten de spanning steeds verder op; na elk instrumentaal intermezzo vragen we ons vol verwachting af wat er nu weer gaat komen.
Lawrence-King’s behandeling van de polyfonische vocalen lijkt ietwat anachronistisch. Hij gebruikt de voorschriften van de Parijse Ars Nova, die ongeveer een eeuw na het ontstaan van het Ludus ontwikkeld werden. Meerstemmigheid binnen de spirituele muziek bestond al wel in de 13e eeuw, maar nam in die tijd nog niet zo’n hoge vlucht. Men verkeerde wat dat betreft nog in de experimentele fase. Toch mag u blij zijn dat Lawrence-King voor deze benadering gekozen heeft, want de polyfone partijen blinken uit door hun weelderige melodieën. Mocht u vinden dat de zanglijnen hier en daar vals klinken: dat hoort erbij. Het is een typisch Engelse uitvinding. Als je weet wat je doet, verhoogt die halve toon ernaast juist de pret.
Samengevat is het Ludus Danielis buitengewoon mooi en spiritueel, maar ook boertig en lekker gek. Iedere liefhebber van vroege muziek raakt in vervoering, en die houdt aan van de eerste tot de laatste minuut. We kunnen ons gezamenlijk afvragen of het niet weer eens tijd wordt om de ezels door kerk en/of moskee te jagen. In de Middeleeuwen wisten ze het immers: een tijdelijke, flagrante schending van heilige plaatsen leidt tot de nodige feestvreugde. En wellicht tot verdraagzaamheid...
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 25 SEPTEMBER 2016 OP AAFM, 22.00 - 23.00 UUR
01. Ludus Danielis: Belshazzar's Feast - Incipit Danielis Ludus/Prosa - Andrew Lawrence King & The Harp Consort - 3.55
- zie boven -
02. Hath-Arob - John Zorn & Electric Masada - 5.17
Electric Masada is een van Zorn’s langst levende groepen. Free jazz met een vleugje joodse traditionele muziek
03. Le Café de la Fin du Monde - Gabriel Yacoub - 4.00
Voor velen een onbekende misschien, maar Yacoub is al decennia lang een stille kracht in de Franse Folk. Hij maakte o.a. deel uit van de band van Alan Stivell
04. Into The Ocean - Andy McKee - 5.11
Een fraai akoestisch nummer op de harpgitaar
05. Yeli - anonieme Pygmee vrouwen - 1.58
Wonderlijke samenzang van vrouwen uit het Sangha gebied in de Congo. Het lied benadrukt hun rol als bemiddelaars tussen de gewone mensen en de woudgeesten
06. Ludus Danielis: The Writing on the Wall - Conductus Regine uenientis ad Regem - Andrew Lawrence King & The Harp Consort - 7.15
- zie boven -
07. Fisherman's Evening Song - Lusheng Ensemble - 5.28
Volksmuziek uit Shantung, van oudsher een van de rijkste regio’s in China. Confucius werd er geboren. De provincie is de zetel van het Taoisme.
08. Symphony No.6 in F, Op.68, 1. Allegro ma non troppo - Beethoven - 10.49
We brengen een bezoekje aan het zonovergoten, vriendelijke boerenland, en niemand minder dan Beethoven gaat ons vertellen dat het daar aangenaan toeven is. Waar de ietwat norse, sociaal niet bijster handige Ludwig zijn muziek vandaan haalde zal voor altijd een raadsel blijven, maar feit is dat hij in overweldigende melodieen grossierde. De zesde Symfonie, ook wel de Pastorale genoemd, is een van de vele voorbeelden van de onuitputtelijke muzikale rijkdom die er in de man schuilging.
09. The Ghost of the Tree - Richard Dawson - 5.24
De Captain Beefheart van Engeland wordt hij wel genoemd, deze zanger uit Newcastle. Soms heeft hij wel wat weg van zijn illustere voorbeeld, maar Dawson is toch voornamelijk zichzelf.
10. Pains and Tears - Pointer Sisters - 2.37
Voordat ze hun vleugels uitsloegen naar de Disco, brachten de Pointer Sisters een opwindend brouwsel van van Funk, Soul en R&B. Spannend genoeg om de bloeddruk flink op te jagen!
11. Ludus Danielis: The Writing on the Wall - Conductus referentium uasa ante Danielem - Andrew Lawrence King & The Harp Consort - 2.21
- zie boven -
