Donderdag 19 mei 2016
Geheimzinnigheid is troef in de komende uitzending van Oud Anders. Een aantal nummers die we u laten horen roepen met hun klanken een mysterieuze sfeer op, of hebben een legende tot onderwerp. In een enkel geval betreft het raadsel de schepper van de muziek zelf. Om direct maar met dat laatste te beginnen: van de 14e eeuwse troubadour Jehan de Lescurel uit Parijs draaien we het lied ‘Amours, aus Vrais Cuers Commune’. Vrij vertaald betekent dat ongeveer, ‘de liefde, gemeenschappelijk gekend door allen die waarachtig zijn’. Wie was deze Lescurel, wiens oeuvre fraai gekalligrafeerd en geïllustreerd werd teruggevonden in een manuscript van de satirische Roman de Fauvel? Zijn werken tonen aan dat hij een van de eersten was die de revolutionaire polyfonie van de Ars Nova naar het wereldse lied vertaalde. In muziekhistorisch opzicht is hij dus van onschatbare waarde geweest. Men tast echter in het duister omtrent het leven van de man. Het staat vast dat hij uit een gegoede familie kwam, want alleen met zo’n achtergrond zou iemand van zijn tijd zoveel onderwijs in de toon- en dichtkunst opgedaan kunnen hebben als uit zijn werken blijkt. Maar hoe moeten we dan het gerucht opvatten over ene Jehan de Lescurel, die in 1304 veroordeeld werd tot de strop; beschuldigd van moord, diefstal en losbandigheid? Het een lijkt het ander uit te sluiten, maar helemaal zeker weten doen we het niet. In vroeger eeuwen wisten de heren van de betere stand zich beschermd en kwamen ze wel vaker weg met hun wandaden. Nu ja, totdat ze het al te bont maakten natuurlijk. Er bestaat echter geen onomstotelijk bewijs dat de opgehangen Lescurel dezelfde was als de maker van de elegante chansons in het historische manuscript. De identiteit van Jehan de Lescurel zal voor altijd omstreden blijven.
Muziek zelf kan ook mysterieus zijn. De hedendaagse Japanse componist Yoshihiro Kanno bezingt in een van zijn stukken voor piano de maanregenboog. Of zoiets bestaat? Jazeker wel. Al in 350 v. Chr. beschreef Aristoteles het fenomeen in zijn meteorologische verhandeling. Het spreekt voor zich dat slechts weinigen de boog gezien hebben; ten eerste is het donker, en ten tweede is het gereflecteerde licht van de maan nauwelijks sterk genoeg om zo’n veelkleurige kromme te produceren. We hebben het dus over een uiterst subtiel verschijnsel dat de beste omstandigheden - en ogen! - vereist.
Voor zijn doel liet de componist een soliste zowel een piano als een speelgoedpiano bespelen. De klanken van dit laatste instrument werden via een microfoon naar een computer gevoerd en in real time gemanipuleerd; ze dansen als een soort muzikale lichtvonkjes boven de basispatronen die op de piano uitgesponnen worden. Het effect is betoverend.
De maanregenboog, alhoewel zeldzaam, bestaat dus wel degelijk. Maar hoe zit het met dat raadselachtige licht dat soms boven moerassen en meertjes verschijnt? Tot op heden is men er nog niet in geslaagd om een afdoende wetenschappelijke verklaring te vinden voor het ignis fatuus, zoals de Latijnse naam voor het fenomeen luidt. In het Nederlands noemen we het een dwaallicht. Sommigen houden het erop dat het hier om oxidatie van gassen uit ontbindende materie gaat. Dit zou tot een afscheiding van fotonen (lichtdeeltjes) leiden. In vroeger tijden dacht men dat de bliksem er iets mee te maken had, of dat er een spontane ontbranding van gassen ontstond. Niemand kan echter met zekerheid zeggen wat het is. In de folklore weet men er wel raad mee: de lichtjes zouden de zielen van overledenen zijn, of mogelijk boosaardige elfjes, die proberen de reiziger van zijn pad te doen afdwalen. Het licht vertoont de vreemde neiging om zich terug te trekken zodra een nieuwsgierig slachtoffer erop toestapt. Hij blijft er dan vergeefs achteraan lopen, net zolang totdat hij niet meer weet waar hij is en jammerlijk omkomt in de rimboe.
Een dergelijk spookachtig gegeven is natuurlijk voer voor kunstenaars. De Franse harpist/componist Alphonse Hasselmans heeft er een prachtig stuk over geschreven. Hij gaf het de titel ‘will-o'-the-wisp’ mee, de Engelse naam voor het dwaallicht. U hoort de uitvoering van de harpiste Susan Drake.
Muziek voert u naar een wereld van mysteries en raadsels, zoals geen ander medium dat kan. Gaat u samen met Oud anders naar het land van maanbogen en dwaallichten. O ja, en wellicht dat van muzikaal begaafde moordenaars...
Playlist OUD ANDERS, zondag 22 mei 2016 op AAFM, 22.00-23.00 uur
01. The Heat - The Bones of J.R. Jones - 3,14
02. Amours, aus Vrais Cuers Commune - Ensemble Céladon - 3.06
03. Dink's Blues - Jack McDuff - 7.59
04. Lunar Rainbow - Yoshihiro Kanno - 10.53
05. Ain't About 2 Stop (feat. Rita Ora) - Prince - 3.38
06. The Saucer's Apprentice - Deep Listening Band - 3.09
07. Will-o-the-Wisp - Alphonse Hasselmans - 2.28
08. Aaj Rang Hai E Maa - Ustad Jafar Hussain Khan and Ensemble - 6.30
09. Killing Time - Massacre (feat. Bill Laswell) - 2.53
10. Kerinia: Ta Kymata Malia Sou - Angélique Ionatos - 4.05
11. Prelude for Angel - Yoshihiro Kanno - 3.25
