Donderdag 12 mei 2016
Vanwaar de populaire opvatting dat iemand voor het beste pianospel over lange vingers zou moeten beschikken? Er lopen genoeg voortreffelijke pianisten rond met kleine handen. Die van Chopin waren zeer fraai gevormd – de man zou in onze tijd wellicht meer geld verdiend hebben als handmodel dan als componist – maar bijzonder groot waren ze niet. Ondanks de relatief geringe afmetingen van zijn extremiteiten wordt de Pool nog steeds beschouwd als een van de grootste pianisten ooit. Het idee van de ‘pianovingers’ lijkt dus op een mythe te berusten. Kijken we echter naar de enorme handen van de Serge Rachmaninov, dan moeten we vaststellen dat hij er wel degelijk zijn voordeel mee gedaan heeft. De Rus omspande maar liefst dertig centimeter met zijn vingers. Het behoeft geen betoog dat dit hem in staat stelde dingen te doen waar andere pianisten slechts van konden dromen. Zonder vergelijking zegt het u misschien niet al teveel, dus we halen er wat cijfers bij: metingen van de handen van de NBA basketbalreuzen over de afgelopen 25 jaar tonen aan dat er slechts acht spelers rondlopen met knuisten even groot als die van Rachmaninov. Let wel, we hebben het hier over mannen die het leren monster gemakkelijk met één hand opvangen, alsof het een tennisballetje is.
Voor zijn tijd lijkt Rachmaninov (1876-1943) behoorlijk lang geweest te zijn; hij mat maar liefst 1m98. De geschiedenis leert ons echter dat dit voor Russische begrippen niet uitzonderlijk was. Tsaar Peter de Grote, geboren in de 17e eeuw, stak al ruim boven de twee meter uit, en de officiersgarde die hij meenam voor zijn bezoek aan Nederland bestond uitsluitend uit kerels die hem op gelijke hoogte in de ogen konden zien. Van Rachmaninov’s lengte zullen zijn landgenoten dus niet vreemd opgekeken hebben.
Blijft het feit dat de handen van Rachmaninov zelfs voor iemand van zijn lengte opvallend groot waren. Heuse kolenschoppen had hij, met dien verstande dat deze oneerbiedige omschrijving geen recht doet aan hun vermogen om weergaloos elegant over de toetsen te dansen. Rachmaninov was de Nurejev van de piano.
De lenigheid van zijn vingers, de elasticiteit van zijn polsen, zijn gave als componist en niet in de laatste plaats een strak volgehouden oefenpraktijk van dagelijks vele uren toonladders spelen heeft ertoe geleid dat de nalatenschap van de Russische grootmeester er een is geworden waarin grandioze melodieën hand in hand gaan met een onwaarschijnlijke technische virtuositeit.
Toch was Rachmaninov eigenlijk een anachronisme. Hij bleef zich tot aan zijn dood bedienen van het laat-romantische idioom dat al tijdens zijn jeugd op sterven na dood was. Hij vernieuwde de muziek dus niet werkelijk; de Rus hield zich verre van de dissonante experimenten van Scriabin, en hij had al helemaal niets met de polyritmische capriolen van de modernist Stravinsky. Nu weten we dat de muziekgeschiedenis genadeloos afrekent met componisten die vasthouden aan een stijl die als afgedaan beschouwd wordt. Maar wat te doen met een maestro die deze oude stijl zo verpletterend, zo overweldigend en majesteitelijk brengt? De muziek van Rachmaninov is als een golvende bloemenzee waarin iedere luisteraar zou willen verdrinken. Muziekwetenschappers deden er het zwijgen toe bij zo’n vertoon van macht en schoonheid. Rachmaninov werd evenzeer aanbeden door zijn vakbroeders als door de man van de straat.
Verpletterende, overweldigende en grandioze muziek: zondagavond laat Oud Anders horen wat we daarmee bedoelen. Vrijwel alle composities van Rachmaninov hadden we als voorbeeld kunnen nemen, maar we kozen uiteindelijk voor de Elegie in E flat minor, op. 3 no. 1. Tijdens de uitzending draaien we de vertolking van Rachmaninov specialist Vladimir Ashkenazy. In de video hieronder hoort u de meester zelf.
Playlist OUD ANDERS, zondag 15 mei op AAFM, 22.00-23.00 uur
01. Song from the Black Economy - Echo City - 3.13
02. Same Dream - Sharon van Etten - 3.14
03. Vous Qui Faites Votre Modèle - Jacques Hotteterre le Romain - 1.31
04. Golem - Gilles Gobeil - 8.00
05. Beginnings - William Eton - 6.48
06. Bamboo Lights: Meeting Our Ancestors' Eyes - Lei Liang - 5.08
07. Avalon - James Carter - 4.38
08. Morceaux de fantaisie Op.3 No.1: Elegie in E-flat minor - Serge Rachmaninov - 5.47
09. Craney Crow - Dr. John - 6.41
10. Shamrock - Richard Crandell - 3.52
11. Jaya Semara - Darma Santi Ensemble - 4.03
