Donderdag 28 april 2016
Mislukt conservatoriumstudent, satirisch tekenaar, barpianist, Rozenkruiser, dadaïst, publicist van schotschriften, bedenker van groots opgezette practical jokes: de mens Erik Satie blijft ook nu nog verbazen. Bij zijn tijdgenoten stuitte zijn excentrieke levenswandel veelal op onbegrip. Tegenwoordig wordt hij echter erkend als een origineel musicus, een vrijbuiter die zijn tijd ver vooruit was. Aan grote geesten mag wel een steekje los zitten. We hebben ze zelfs liever zo. In het geval van Satie is er echter geen sprake meer van een enkele afwijking; de man leek een verkeerd opgezet breiwerk. Maar was dat wel zo? Misschien voerde hij de een na de andere act op, als een professionele poseur, of als een eeuwige kwajongen behept met een dringende behoefte om de wereld op zijn kop te zetten. We mogen aannemen dat Satie, op en top de Franse bohemien, waarschijnlijk een superieure geest achter een maskerade van uiteenlopende gektes verborg en stervend van het lachen de menselijke dwalingen bezag. Als lid van de soort besefte hij dan maar al te goed dat hij zichzelf niet vrij kon pleiten van stommiteiten. Hij dwaalde dus vrolijk mee met zijn medemensen en deed er zelfs nog een schepje bovenop. Zo werd hij op een geven moment het enige lid van de door hemzelf opgerichte Stedelijke Kunstkerk van de Leider Jezus. Voordat u denkt dat hij een sekteleider was: de bewegelijke componist zou in later jaren meer naar het atheïsme neigen. Een mens verandert nogal eens van mening, en iemand met de bewegelijke geest van Satie deed dat zeker.
Satie was geen geniaal toonzetter in de zin van Bach of Beethoven. Hij hield zich verre van de groots opgezette, met mathematische precisie geconstrueerde composities van deze meesters. Daarvoor was hij overigens muziektheoretisch gezien niet voldoende onderlegd. Hij werd – en wordt - echter aanbeden om wat hij wèl kon: hij bracht de muziek terug tot haar essentie. Muzikaal vertier dat door iedereen begrepen wordt is wat Satie voor ogen had. Hij verwierp de ingewikkelde structuren van de late Romantiek en versimpelde de muziek aan de hand van door hemzelf opgestelde regels. Zijn gebruik van repetitieve ritmes diende de minimalisten meer dan een halve eeuw na hem tot voorbeeld; en nog ruim voordat de elektroakoestische muziek bestond, maakte Satie al geen onderscheid meer in geluiden. Typemachines, misthoorns, sirenes, vliegtuigpropellers en wat dies meer zij deden mee in sommige van zijn orkestrale composities. Moeten we er nog aan toevoegen van wie Brian Eno zijn idee over Music for Airports had? Satie maakte al muziek die hij ‘musique d'ameublement’ noemde; klanken die geen grote thema’s brachten, maar als sfeervolle achtergrond dienden voor grote ruimtes.
Er zijn vele opmerkelijke feiten over Satie te vermelden. Zo kleedde hij zich steevast in pakken van grijs fluweel en bezat honderd paraplu’s. Die stak hij overigens altijd onder de arm als het regende, want hij wilde niet dat ze door de nattigheid schade zouden oplopen. Verder at hij alleen maar voedsel dat een witte kleur had; een omelet bestond bij hem uit het wit van een heleboel eieren. Elke dag wandelde hij de vijftien kilometer naar zijn studio heen en terug en droeg dan een hamer om zich tegen eventuele straatrovers te kunnen verdedigen. Zijn appartement in Arcueil was verboden terrein; in de bijna dertig jaar dat hij er woonde liet hij nooit iemand binnen. Na zijn dood trof men er een verschrikkelijke bende aan.
Satie was in alle opzichten een buitengewoon man. We zullen ons hem echter bovenal herinneren als de schepper van eigenaardige, dromerige muziek die eigenlijk iedereen wel mooi vindt. Zondagavond laat Oud Anders twee pianostukken van hem horen. Dat zijn de Quatrième Gnossienne en de Petite Ouverture à Danser. De uitvoering waar we voor gekozen hebben is die van Jean-Yves Thibaudet uit 2003.
Playlist OUD ANDERS, zondag 1 mei 2016 op AAFM, 22.00-23.00 uur
01. Oi Matze, Matze - Trio Bulgarka - 2.34
02. Furia II - Raphaël Cendo - 8.37
03. Quatrième Gnossienne/Petite Ouverture a Danser - Erik Satie - 4.47
04. The Deserter - Fairport Convention - 4.25
05. Carnival - Miles Davis - 4.19
06. Oh Tell Me Gypsy - The Deep River Boys - 3.11
07. Water Music: Allegro-Andante-Allegro - Georg Frideric Händel - 8.11
08. Dancing on the Walls of Jericho (fragment) - Paul Dolden - 5.15
09. Danse des Couleurs - Pierre Jean Croset - 7.55
10. Beales and Stones - Meg Baird - 3.17
