Donderdag 4 februari 2016
De accordeon wordt meestal geassocieerd met volksmuziek. De klanken van het instrument voeren ons hier in Nederland direct naar de Amsterdamse Jordaan. We horen dan aardige deuntjes die misschien niet allemaal even moeilijk in elkaar zitten, maar als we bedenken dat de muzikant weinig zicht heeft op zijn toetsenbord, stijgt onze bewondering voor zijn vaardigheid. Doorgaans kijkt hij niet eens naar zijn instrument, checkt u dat eens met de google image zoeker. De uitvoeringspraktijk is dus niet zo eenvoudig. Een accordeonist moet op een of andere manier een grafiekje van visuele en tactiele aanknopingspunten in zijn hoofd hebben; of wellicht zijn er gedurende jaren van genadeloos oefenen delen van zijn brein naar zijn vingertoppen verhuisd? Het lijkt er soms op. Vooral als het instrument uitgerust is met een reeks knoppen aan weerszijden en dus helemaal geen toetsen heeft. Pure magie om op zo’n geval zelfs maar Vader Jacob te kunnen spelen.Sinds de dagen van onze eigen Johnny Meyer weten we dat het instrument ook voor jazz uitstekend geschikt is. Niet dat er accordeonisten in de bands van Miles Davis rondliepen, maar toch, het instrument kent een groot aantal spelers die zich in dat genre bewogen. En dan klassieke muziek! Iedereen die wel eens op de stations van de metropolen ronddwaalt, komt van die tovenaars tegen die vanuit een of andere spelonk de nietsvermoedende reiziger overvallen met Das Wohltemperierte Klavier. Ja, inderdaad, Bach op accordeon, hoe krijgen ze het voor elkaar. In een land als Rusland bestaan er zelfs hele competities voor klassiek op de accordeon, en dan met name voor de bajan, een variant op het knoppeninstrument. De accordeon staat daar in hoog aanzien. Serieuze componisten als Sofia Gubaidulina schreven voor het instrument.
We noemen Gubaidulina, en dan zijn we waar we wezen willen: de accordeon wordt ook gebruikt door de avant-garde. De moderniste uit Tatarstan heeft het ontzagwekkende De Profundis op haar naam staan, een compositie voor accordeon solo. Wanneer u daar naar luistert, beseft u dat we hier wel erg ver verwijderd zijn van de klanken waarmee we de accordeon gewoonlijk in verband brengen. De Amsterdamse Jordaan of het aanstekelijke Russische Kalinka zijn in geen velden of wegen te bekennen, evenmin als onze gewaardeerde Johnny Meyer. Wat u hoort vliegt u even agressief naar de keel als artillerievuur, wat een geweld.
Uitzinnige geluiden maken, dat kan dus ook op een accordeon. De componiste Pauline Oliveros, naast John Cage een van de belangrijkste naoorlogse vertegenwoordigers van de Amerikaanse avant-garde, heeft met de accordeon als hoofdinstrument een hypermodern oeuvre geschapen. Zij gaat nog een stap verder dan haar Russische collega Gubaidulina door de accordeon te verbinden met de computer, tape opnames van accordeonklanken te manipuleren en deze in te bedden in een rijk geschakeerde soundscape van omgevingsgeluiden. De betekenis van Oliveros voor de moderne muziek valt niet te onderschatten. Naast haar artistieke bezigheden heeft ze standaardwerken op het gebied van muziektheorie gepubliceerd en leiding gegeven aan gerenommeerde Amerikaanse instituten voor elektronische muziek. Ook stond ze aan de wieg van de ontwikkeling van audiobewerkingssoftware zoals wij die nu kennen. Als u dus digitaal een paar leuke effecten aan uw opgenomen stem wilt meegeven, dan is het niet ondenkbaar dat u dit kunt doen dankzij de struise Amerikaanse. Struis? Jawel. Pauline Oliveros draagt de zwarte band karate. En gelet op de filosofische achtergrond van de meeste oosterse vechtsporten is dat niet in tegenspraak met haar opvattingen over muziek als een middel om tot de kern van het bestaan te komen.
Zondag kunt u in Oud Anders naar de compositie ‘Procession’ luisteren. Daarin gaat Oliveros te werk als hierboven beschreven: u hoort de natuurlijke en de gemanipuleerde klanken van de accordeon opdoemen in een zorgvuldig geconstrueerd tapijt van omgevingsgeluiden. Alles bij elkaar zorgt het voor een bijzondere muziekervaring.
Playlist OUD ANDERS, zondag 7 februari 2016 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Fantasía Paraguaya - Carlos Maceiras - 5.20 album Guitarra Latinoamericana
02. Procession - Pauline Oliveros - 10.35
03. Musicalische Tafelfreudt - Paduana IX - Isaac Posch - 5.52
04. Moosleerauer - Mytha - 2.58
05. Tarasca I - Carlos Maceiras - 4.16
06. Movie-1 - Ground Zero - 5.40
07. Can She Excuse/Excuse Moy - John Dowland/Jacob van Eyck - 6.40
08. Neptune Extrait de Sonus ex Machina IV - Philippe Manoury - 4.33
09. Ekleipsis - Ensemble Melpomen - 4.50
10. Philharmonics - Agnes Obel - 3.33
