Donderdag 28 januari 2016
Zelden heeft de literatuur een schrijver opgeleverd die zozeer uit de pas liep met zijn tijd, en eigenlijk met de hele mensheid, als de dichter, schilder en etser William Blake. Een hyperindividualist was hij tijdens zijn leven, en hij schiep kunstwerken die geen enkel verband met de hem omringende werkelijkheid leken te vertonen. Desondanks hebben diezelfde kunstwerken een invloed uitgeoefend op de perceptie van de werkelijkheid die tot op de dag van vandaag nadreunt. Hippies van onze jaren ’60 die zich ontworstelden aan de calvinistische houding ten aanzien van het menselijk lichaam? Blake mogen we als de geestelijke vader van de Flower Power beweging beschouwen; hij zag er geen been in om zijn gasten in zijn blootje te ontvangen en predikte het vrijelijk genieten van de seksuele omgang. Let wel, we schrijven eind 18e eeuw, en toentertijd kon men dit soort denkbeelden niet bijster waarderen. Voeg daar aan toe dat het genie er danig op los hallucineerde - als kind al had hij uitbundige visioenen van engelen – en we kunnen ons afvragen waarom deze rebel, die zich zo weinig gelegen liet liggen aan de heersende moraal, niet in de beruchte psychiatrische instelling Bedlam belandde. Interessanter nog wordt de figuur van William Blake als we zijn religieuze opvattingen beschouwen. Voor velen was de filosoof Nietzsche de man die het traditionele christelijk wereldbeeld aan diggelen sloeg met zijn interpretatie van het goddelijke als een kracht die voorbij Goed en Kwaad lag. Bekijken we echter het ogenschijnlijk zo simpele gedicht ‘The Tyger’ van William Blake, dan zien we dat de eigenzinnige Brit de Duitser ruimschoots vóór was met zijn ideeën. Blake zag de kinderlijke onschuld van een lam en de natuurlijke geweldadigheid van de tijger als manifestatie van een en hetzelfde principe. God is niet uitsluitend goed of kwaad, hij is beide. Als zodanig wordt het onderscheid tussen deze twee eigenschappen opgeheven, want irrelevant. De mens wordt ertoe veroordeeld om dit onderscheid te maken, omdat hij het goddelijke niet begrijpt.
Blake werkte deze zienswijze nog verder uit in ‘The Marriage of Heaven and Hell’. In dit moeilijk te doorgronden geschrift bereikte hij een vrijwel volledige omkering van waarden; of beter gezegd, een samensmelting van waarden die voor ons gewone stervelingen zo ver uit elkaar liggen. Alles wat volgens het gangbare christelijke geloof ‘des duivels’ is, werd in deze verzameling gezegden toegeschreven aan de god die wij aanbidden. Moeten wij volgens Blake onze menselijke ethiek dan maar aan de wilgen hangen en een leven in zonde leiden? Nou nee, dat is nou ook weer niet de bedoeling. De charismatische Blake zelf deed geen vlieg kwaad en propageerde geen misdadigheid. Hij vroeg slechts begrip voor en acceptatie van de duistere kanten van het leven; het hoorde erbij. Alles komt van god.
Het ondoorzichtige van ‘The Marriage of Heaven and Hell’ is bepaald geen uitzondering binnen het oeuvre van deze kunstenaar. Het merendeel van Blake’s literaire producten valt nauwelijks te volgen, gebaseerd als het is op een uiterst ingewikkelde mythologie van eigen maaksel. Waaraan heeft de man zijn onsterfelijke roem dan te danken? We kunnen hier een tweetal zaken aan wijzen. Ten eerste was Blake de uitvinder van een procedé waarmee er etsen in kleur gemaakt konden worden. Ziet u daarvoor de treffende voorbeelden van zijn kunstenaarschap onderaan deze pagina; Blake heeft weergaloos mooie, originele prenten gemaakt. En ten tweede: tussen alle uitzinnige literaire wrochtsels in staan er twee boeken als een huis. Dat zijn ‘Songs of Innocence’ en ‘Songs of Experience’. Deze kleine bundeltjes bevatten tezamen een paar dozijn gedichten die zó knap in elkaar zitten dat ze zo ongeveer de definitie vormen van wat een goed gedicht moet zijn. Zelfs Dante of Shakespeare kunnen hier niet aan tippen, laat staan de mindere goden onder de schrijvers.
Hierboven noemden we al een van die gedichten, ‘The Tyger’. Daarin vraagt Blake zich af hoe het toch kan zijn dat dezelfde mysterieuze kracht die zoiets liefelijks als een lammetje schiep, een wreedaardig wezen als de tijger in het leven kon en durfde te roepen. En daarmee komen we eindelijk op de muziek uit: er zijn natuurlijk heel wat componisten geweest – en overigens ook rockbands – die zich aan een toonzetting van Blake’s gedichten hebben gewaagd. Een van hen is de Britse componist John Tavener (1944-2013). Van hem draait Oud Anders zondag de koorzang “The Tyger”. Nu mag geen enkele musicus hopen dat hij dezelfde intensiteit bereikt als Blake; diens elk woord in de Songs draagt een veelvoud aan betekenissen in zich mee en bombardeert de lezer met onomstotelijke waarheden. Een poging om iets van de originaliteit en kracht van deze dichter weer te geven moeten we echter waarderen. En zeker wanneer het van de hand komt van Tavener. Als het om excentriciteit gaat, zijn er immers weinigen die zich zo goed kunnen meten met de 18e eeuwse kunstenaar als deze druïde onder de componisten.
Playlist OUD ANDERS, zondag 31 januari 2016 op AAFM, 22.00 tot 23.00 uur
01. Percolator - Randy Boots Randolph - 2.12
02. Music for Strings, Percussion & Celesta Allegro - Bela Bartok - 7.30
03. Mariposa del Diluvio - Muna Zul - 3.13 album Muna Zul
04. Two Impromptu Opus13 1.A flat Major - Felix Blumenfeld - 5.10
05. Lord Willoughby's Welcome Home - John Renbourn - 5.32
06. Away All Pests - Toy Killers - 4.18
07. The Lord Will Make a Way - The Fairfield Four - 2.36
08. Commentaire 1 de Bourreaux de solitude - Pierre Boulez - 4.07
09. Rokudan No Shirabe (Music of Six Steps) - Shinichi Yuize - 5.39
10. Red Right Hand Let Love in - Nick Cave & The Bad Seeds - 6.10
11. The Tiger - John Tavener - 4.32
12. En Stille, for Viola d'Amore - Anne Hytta - 1.48
