Donderdag 21 januari 2016
Met uitzondering van Richard Wagner valt er geen componist aan te wijzen over wie bij voortduring zoveel te doen is als Gustav Mahler. Gaat u maar na: heeft u ooit gehoord van een Bachiaan of Vivaldiaan? Nee, want die woorden bestaan niet. De termen Wagneriaan en Mahleriaan zijn daarentegen veelgebruikte begrippen. Vanwaar eigenlijk die uitzinnige idolatrie die sommige componisten ten deel valt, en die de vorm van een godsdienst kan aannemen? Of beter gezegd, van een godsdiensttwist? De gelovigen leveren immers een strijd op leven en dood over elke noot die de heren geschreven hebben. De een houdt bij hoog en laag vol dat een bepaalde passage langzaam gebracht dient te worden, de ander is bereid de wapens te trekken om te bezweren dat het nu juist sneller moet.De ophef rond Wagner laat zich gemakkelijk verklaren. De componist was een controversieel man, en dat niet alleen in zijn muziek. Wagner ging door voor een rabiate antisemiet. Nog steeds zijn er mensen die derhalve nooit naar een compositie van Wagner zullen luisteren. In Israël kan er zelfs geen werk van de componist uitgevoerd worden zonder dat dit tot protesten leidt. ‘Der Ring des Nibelungen’ in Jerusalem? Uitgesloten.
Tegenwoordig verschillen de geleerden van mening over het werkelijke gehalte van Wagners jodenhaat. Ten eerste was de man in zijn tijd niet de enige die zich tegen de joden uitsprak. Hij sloot aan bij een tendens die zich al vanaf de vroege middeleeuwen in heel Europa manifesteerde; vrijwel iedereen had wat tegen de joden, maar bleef hen in de sociale omgang desondanks als gelijken behandelen. Zo ook Wagner, die op goede voet stond met vele joodse collega’s.
Ten tweede wordt het steeds duidelijker dat zijn tweede vrouw Cosima (nota bene de dochter van Liszt, de menslievendheid zelve) de kwade genius achter het antisemitisme van de familie Wagner was. De latere nazi’s zullen ongetwijfeld inspiratie hebben opgedaan uit haar dagboeken, waarin ze het beeld van haar man die het Duitse volk als een ras van Übermenschen zag ernstig overdreef. Mogelijk zijn het eerder deze dagboeken die tot de Wagner verering onder de nazi’s hebben geleid dan zijn muzikale productie zelf, want die was - anders dan men doorgaans denkt - niet bijster populair onder de bruinhemden. Veel te moeilijke muziek voor deze ‘eenvoudigen’ van geest.
Velen verafschuwen dus het werk van Wagner op grond van het beeld dat ze van zijn persoon hebben. Maar ook gruwen ontelbare puristen van zijn muziek. Wagner heeft namelijk vele vernieuwingen doorgevoerd. Zijn composities luidden de ondergang in van wat tot dan toe als acceptabele muziek beschouwd werd. Als zodanig mag hij als een van de bruggenleggers naar het modernisme gezien worden, en daarmee houdt het voor velen op. De hedendaagse klassieke muziek is hen een stap te ver. Liefhebbers van Wagner wijzen echter op het knappe, organische geheel van zijn werk. Hogere en lagere kunst vloeien naadloos in elkaar over en geven een volledig beeld van het leven zelf.
Dat laatste gaat ook op voor Mahler. Zijn symfonieën weerspiegelen eveneens de bonte veelzijdigheid van het leven, en zo wilde hij het ook. De componist/dirigent werkte met enorme orkesten. Het moest allemaal groots en ontzagwekkend zijn; reden genoeg voor sommigen om zijn muziek af te wijzen als te pretentieus. Een echte Mahleriaan vereert echter het werk van de Oostenrijker als het heiligste der heiligen. Voor hen geldt dat een dirigent toch minstens een of twee symfonieën van Mahler op de plaat moet hebben gezet om op enige erkenning te kunnen rekenen; en tot het pantheon der grote orkestleiders behoort iemand pas wanneer hij zich aan een volledige cyclus van Mahlers symfonische werken heeft gewaagd.
Misschien dat de aanbidding te maken heeft met het feit dat we in Mahler eigenlijk de eerste moderne dirigent zien opstaan. Mahler was een gedreven man die de knoet over zijn orkest legde om ten koste van alles zijn persoonlijke interpretatie van de muziek af te dwingen. En ja, daar draait het nu eenmaal om in de klassieke muziek. Het is maar al te vaak de vertolking die de muziek inhoud geeft, meer nog dan de muziek zelf. Dat is wat liefhebbers zich realiseren; ze hebben dan ook vaak een hele reeks verschillende uitvoeringen in hun platenkast staan.
Zo was Mahler dus. Een man die als een mythologische held zijn gelijk te vuur en te zwaard verdedigde. En vooral een man die geen tegenspraak duldde. Alweer een reden om om een hekel aan hem te hebben. Of om van hem te houden.
Zondag laat Oud Anders horen dat het bij Mahler heel mooi kan worden. We draaien dan het Misterioso uit zijn derde symfonie, uitgevoerd door Leonard Bernstein en het New York Philharmonic Orchestra.
Playlist OUD ANDERS, zondag 24 januari 2016 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Sing, Sing, Sing - Henry Mancini - 3.10
02. First Stasimon - An Ode of Tears/For the Phrygian Land a Vast Mourning - Eleni Karaindrou - 6.04
03. Concerto No. 10 in B Minor - Allegro - Antonio Vivaldi - 3.26
04. Electric Counterpoint Version for Percussions: Movement I, Fast - Steve Reich - 6.52
05. Symphony No.3 - 4.Satz Sehr langsam; Misterioso - Gustav Mahler - 8.48
06. Ondort Binyil Gezdim Pervanelikde - Ali Ekber Cicek - 5.15
07. Concerto No. 10 in B Minor - Largo - Antonio Vivaldi - 1.57
08. Grand Galop Chromatique S. 219 - Franz Liszt - 4.18
09. Cali' Karsilama - Swarmius Ensemble - 4.40
10. Missing Ol' Johnny Cash (Feat. Bobby Bare) - Willie Nelson & Merle Haggard - 3.27
11. Concerto No. 10 in B Minor - allegro - Antonio Vivaldi - 3.27
